تخصیص بنزین بر پایه کد ملی

 مهداد چله ای- مصرف بنزین دارای دو وجه است. یک وجه آن «مصرف رفاهی» است که شامل استفاده در خودروها، موتورسیکلت‌ها و سایر وسایل حمل و نقل شخصی است و وجه دیگر آن «مصرف خدماتی» است که شامل حمل و نقل کالا و وسایل حمل و نقل عمومی می‌باشد. بررسی‌ها نشان می‌دهد بزرگی اقتصاد یک کشور با هر دو وجه مصرف بنزین ارتباط مستقیم دارد؛ به این معنا که کشورهایی با تولید ناخالص داخلی بیشتر، دارای مصرف بنزین بیشتر در بخش خدمات هستند و از سمت دیگر مردم این کشورها به دلیل درآمد سرانه‌ی بالاتر در وجه رفاهی نیز توانایی استفاده‌ی بیشتری از بنزین دارند. ایران در مقایسه با کشورهایی با اقتصاد تقریبا برابر، بنزین بیشتری مصرف می‌کند و میزان مصرف کل بنزین آن نزدیک به مصرف کشورهایی نظیر برزیل، کانادا و روسیه است که دارای اقتصادی چندین برابر بزرگتر از آن هستند.
کم‌کردن هزینه‌ها از طریق تثبیت قیمت ساده‌ترین اقدامی است که دولت‌ها برای دستاوردسازی انجام می‌دهند اما باید توجه داشت سیاست تثبیت آثار مخرب زیادی دارد که ایجاد توزیع ناعادلانه، کم‌شدن عرضه و ایجاد بازار سیاه و قاچاق، کاهش درآمدهای دولت و تشدید کسری بودجه از جمله‌ی آن‌ها هستند.
ایران پس از ونزوئلا کمترین مقدار قیمت بنزین را دارد. قیمت هر لیتر بنزین در ایران به صورت آزاد حدود ۷ سنت (دلار ۴۲ هزار تومان) است، درحالی که میانگین قیمت بنزین در دنیا حدودا ۱.۳ دلار به ازای هر لیتر است. قیمت بنزین در ایران حتی نسبت به کشورهای نفت‌خیز نیز بسیار پایین‌تر است. به عنوان مثال قیمت بنزین در عربستان ۶۲ سنت و در عراق ۵۷ سنت می‌باشد. میانگین قیمت بنزین فوب خلیج فارس حدودا ۴۵ سنت به ازای هر لیتر است.
اظهارات تازه پزشکیان درباره ناترازی یارانه‌های بنزین، بار دیگر طرح اختصاص سهمیه بنزین به هر فرد به جای خودرو را در کانون توجه قرار داده است؛ طرحی که ۸ ماه پیش معاون پارلمانی رئیس‌جمهور از موافقت دولت با آن خبر داده بود اما همچنان روی زمین مانده است. در حالی که قانون بودجه امسال نیز اجرای این طرح را تکلیف کرده، هنوز خبری از نهایی شدن و اجرای آن نیست.
تخصیص بنزین بر پایه کد ملی، دولت را یک گام به سمت عدالت اجتماعی و مهار قاچاق سوخت نزدیک‌تر می‌کند. این طرح با شفاف‌سازی سهمیه هر فرد، راهکاری هوشمند برای مدیریت مصرف و جلوگیری از صف‌های طولانی در شرایط بحرانی مانند جنگ ارائه می‌دهد. یک نماینده در مجلس شورای اسلامی به بررسی ابعاد این طرح، مزایای اجرایی و ملاحظات مرحله‌ای آن پرداخته است.
هم‌اکنون بنزین یارانه‌ای نه به افراد، بلکه به خودروها اختصاص می‌یابد؛ نتیجه این وضعیت آن است که کسی که چند خودرو دارد، چند برابر بیشتر یارانه دریافت می‌کند، در حالی که فردی که ماشین ندارد یا از حمل‌ونقل عمومی استفاده می‌کند، عملاً سهمی از این یارانه ملی ندارد.
طرح تخصیص بنزین بر اساس کد ملی، با هدف بازگرداندن یارانه انرژی به مردم و ایجاد عدالت در مصرف طراحی شده است. در این طرح، هر شهروند ایرانی دارای کد ملی، سهمیه مشخصی از بنزین یارانه‌ای خواهد داشت، که یا می‌تواند آن را مصرف کند یا از طریق سامانه‌ای هوشمند و امن به فروش برساند.
طرح «بنزین به کد ملی» می‌تواند ابزار مهمی برای کاهش قاچاق سوخت نیز باشد. وقتی سهمیه به فرد اختصاص پیدا کند و با سامانه‌های هوشمند ردیابی شود، امکان انحراف در زنجیره توزیع به شدت کاهش می‌یابد. ضمن اینکه، اگر مازاد سهمیه قابل فروش باشد، انگیزه‌ای برای قاچاق باقی نمی‌ماند.
با وجود تبعات احتمالی اصلاح قیمت‌ها، تعلل چندساله در اجرای حتی راهکارهای غیرقیمتی مانند تخصیص سهمیه بنزین به هر فرد، غیرقابل توجیه است. رئیس‌جمهور باید این بار با تصمیمی قاطع، یارانه‌های بنزین را عادلانه کند تا علاوه بر کنترل مصرف، شفافیت و رضایت عمومی نیز فراهم شود. در این راستا همچنین باید با بخش هایی در دستگاه های اجرایی که در مسیر این تحول مهم دست اندازی می کنند، برخورد صورت گیرد. بدون اراده قوی دولت، وعده‌های اصلاح یارانه‌ها بار دیگر بی‌نتیجه باقی خواهد ماند.