نقض عدالت در آموزش

 فاطیما براری- تبعیض آموزشی و پرورشی موجب بروز مشکلات بسیاری همچون شکاف طبقاتی و نارضایتی و نابهنجاری اجتماعی خواهد شد. برای جلوگیری از مشکلاتی این‌چنینی نیازمند توجه ویژه نهادهای مسئول به موضوع عدالت آموزشی هستیم. با عدالت آموزشی است که می‌توانیم استعدادهای موجود در سراسر کشور را شناسایی کنیم و پرورش دهیم.برای تحقق عدالت آموزشی، نخست باید حداقلی از آموزش را از نظر منابع آموزشی و مالی و انسانی فراهم آوریم. دیگر اقدام برای تحقق این امر، ارائه آموزش‌ها بر اساس توانمندی‌ها و علایق افراد است. اگر بتوانیم این دو کار را انجام دهیم، می‌توانیم ادعای برپایی عدالت آموزشی را داشته باشیم.پس از فراهم‌کردن حداقل‌های لازم برای آموزش و پرورش استعدادها، باید به‌سراغ گام دوم برویم و افراد گوناگون را متناسب با استعدادها و توانایی‌هایشان آموزش و پرورش بدهیم. یکی از مهم‌ترین زیرمجموعه‌ها و مصادیق عدالت، بحث عدالت در نظام تعلیم و تربیت و چگونگی توزیع امکانات و فرصت‌های آموزشی است. عدالت آموزشی براساس قانون اساسی به عنوان یک فرصت، حق و نیاز همگانی به رسمیت شناخته شده، و جمهوری اسلامی ایران در حدود قانون موظف به تأمین آن است. بنابر سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، عدالت زمانی در محیط‌های آموزشی برقرار می‌گردد که یادگیرندگان بتوانند به اهداف مختلف ساحت‌های تربیتی دست یابند.
ناترازی بین «استعدادهای فرزندان رشید این سرزمین» از یک سو و «فرصت‌های بالندگی که سیستم رسمی، ناآگاهانه از آنها سلب می‌کند»؛ از سوی دیگر، سبب شده است تا امیدها و آرزوهای خیل عظیمی از جوانان و استعدادهای برتر به یاس مبدل و سرزندگی جامعه به ناامیدی تبدیل شود. این نحوه اداره امور فرهنگی و آموزشی، تدوین طرح‌های کلان برای مداخله در سرنوشت عموم مردم بدون اینکه طرح‌ها بر اساس مطالعه جدی و شواهد محوری واقعی صورت گرفته باشد، حاصلی جز بی‌عدالتی و بازتولید شدید طبقات اجتماعی به وسیله نظام رسمی آموزش کشور و توزیع نابرابر فرصت‌های آموزشی و ارتقای اجتماعی بدون توجه به استحقاق افراد نداشته و نخواهد داشت.
عدالت یا افقی است یا عمودی. عدالت افقی در آموزش یعنی تعداد صندلی، کلاس، معلم و ســایر امکانات آموزشی که هم شهر و هم روســتا باید داشته باشند. اما در عدالت عمودی، تفاوت‌های بین افراد مدنظر اســت. عدالت افقی را رفتار برابر بــا برابرها می‌دانند و عدالت عمودی را رفتار نابرابر. عدالت افقی پیش‌نیاز عدالت عمودی و وسیله‌ای برای کم‌رنگ‌کردن بی‌عدالتی فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی در بیرون مدرســه است که زمینه ایجاد عدالت آموزشی را فراهم می‌کند. اما عدالت عمودی این است که موقعیت چه کسی می‌تواند یا باید اصلاح شود. در واقع، عدالت عمودی ضمانت گروه‌های خاص (محرومان، معلولان، اقلیت‌ها و عشایر) را در دسترســی به منابع (تدریس ویژه و باکیفیت، توزیع ســرانه، منابع انسانی و منابع کالبدی مدرسه) دارد .
عدالت آموزشی و دسترسی برابر همگان به فرصت‌های آموزشی برابر، یک اصل مهم در نظام حکمرانی است و مقدمه عدالت اجتماعی محسوب می‌شود. عدالت اجتماعی و آموزشی، یکی از کلیدی‌ترین و حیاتی‌ترین مسائل کشور است. عدالت اجتماعی از اصول بنیادین دین مبین اسلام است و به اصطلاح روح شریعت است و اجرای عدالت به گونه‌‎ای که مردم مجری قسط و عدل باشند، هدف اصلی رسالت همه پیامبران اولوالعزم بوده است.
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، در اصول مختلف به عدالت اجتماعی و نیز عدالت آموزشی اشاره کرده و اجرای عدالت را از اساسی ترین وظایف دولت بر شمرده است. در اصل سوم قانون اساسی، «رفع تبعیضات ناروا و ایجاد امکانات عادلانه برای همه، در تمام زمینه های مادی و معنوی» مورد توجه قرار گرفته و در اصل بیستم درباره عدالت اجتماعی آمده است: «همه افراد اعم از زن و مرد، به طور یکسان در حمایت قانون قرار دارند و از همه حقوق انسانی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی با رعایت موازین اسلام برخوردارند.» در اصل سی‌ام قانون اساسی، عدالت آموزشی مورد توجه قرار گرفته و آمده است: «دولت موظف است وسایل آموزش و پرورش رایگان را برای همه ملت تا پایان دوره متوسطه فراهم سازد و وسایل تحصیلات عالی را تا سر حد خودکفایی کشور به طور رایگان گسترش دهد.»؛ بنابراین جمهوری اسلامی مطابق قانون اساسی، عدالت‌محور است و تبعیض و بی عدالتی با مبانی آن ناسازگار است و نظام را با چالش‌های اساسی روبه رو می‌کند.