کائنات پیامدهای فعال شدن مکانیسم ماشه را برای طرفین بررسی می کند
چهره ایران سه ماه پس از جنگ دوازده‌روزه
تیمور دلاوری- با فعالسازی تقریبا قطعی مکانیسم ماشه علیه ایران، نگرانی‌ها درباره شرایط اقتصادی و افزایش فشارهای بین‌المللی به بالاترین حد خود رسیده است. کارشناسان هشدار می‌دهند که این اقدام می‌تواند زمینه را برای اعمال تحریم‌های گسترده‌تر فراهم کرده و بازارهای داخلی را با شوک‌های جدی و جدیدی مواجه کند.
کاهش ارزش پول ملی، افزایش قیمت کالاهای اساسی و محدودیت در دسترسی به منابع مالی در خارج از کشور، تنها بخشی از پیامدهای احتمالی این تصمیم است که زندگی روزمره مردم را تحت تأثیر قرار خواهد داد.
چرا اروپا بر بازگشت تحریم‌ها اصرار دارد؟
سه ماه پس از جنگ دوازده‌روزه ایران و اسرائیل، تنش‌ها همچنان بالاست و تحلیلگران دور دوم درگیری را اجتناب‌ناپذیر می‌دانند. دو طرف با رزمایش‌های گسترده پیام بازدارندگی می‌فرستند، اما بحران هسته‌ای ایران به ابهامی خطرناک تبدیل شده است.
به گزارش الجزیره نت، رمضان بورصه تحلیلگر ارشد مسائل بین الملل در الجزیره نوشت :سه ماه پس از جنگ دوازده روزه میان ایران و اسرائیل، فضای منطقه همچنان متشنج است و تحلیلگران بر این عقیده هستند که دور دوم این درگیری اجتناب‌ناپذیر خواهد بود. در سوی اسرائیل، بنیامین نتانیاهو به همراه مقامات، کارشناسان و رسانه‌ها، کارزاری تبلیغاتی به راه انداخته‌اند تا انسجام و مقاومت جامعه ایران را تضعیف کنند.
همزمان ایران نیز در تلاش است نقاط ضعف جنگ اخیر را ترمیم کرده و با برگزاری مانورهای نظامی، خود را برای رویارویی احتمالی آماده سازد. اظهارات مقامات طرفین نیز بر شدت نگرانی‌ها افزوده است؛ ژنرال ایال زامیر، رئیس ستاد ارتش اسرائیل در اظهارنظری صریح تأکید کرده: «ما با ایران کارمان تمام نشده است» و جنگ دوازده روزه را تنها «مرحله نخست عملیات» توصیف کرد. در مقابل، عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران در پستی در شبکه اجتماعی «ایکس» هشدار داد: «اگر تجاوز تکرار شود، پاسخ ما قاطع‌تر خواهد بود و امکان پنهان‌کاری نخواهد داشت.» در حالی که دو کشور به تقویت توان نظامی خود ادامه می‌دهند، جنگ روانی و آماده‌سازی افکار عمومی در دستور کار هر دو طرف قرار گرفته است.
رزمایش‌های همزمان تهران و تل‌آویو؛ پیام بازدارندگی یا شمارش معکوس؟
پس از جنگ دوازده روزه، ایران روزهای ۲۰ و ۲۱ اوت رزمایشی بزرگ با عنوان «اقتدار پایدار ۱۴۰۴» در خلیج عمان و شمال اقیانوس هند برگزار کرد. در این مانور، ناوچه موشک‌انداز «سبلان» و شناور پرتاب موشک «گناوه» شرکت داشتند و با شلیک زنده موشک‌های ضدکشتی «نصیر» و «قدیر»، توان رزمی خود را به نمایش گذاشتند. به گفته دریادار شهرام ایرانی، فرمانده نیروی دریایی ارتش، هدف اصلی این رزمایش «سنجش آمادگی عملیاتی در شرایط واقعی نبرد» بود.
مانور ایران علاوه بر مقابله با جنگ الکترونیک، شامل پرواز پهپادها، عملیات ضدزیردریایی و تمرینات گسترده دریایی از تنگه هرمز تا آب‌های عمیق اقیانوس هند بود؛ اقدامی که نشان می‌دهد تهران به دنبال انتقال صحنه عملیات دریایی خود به آب‌های آزاد است. همچنین، ایران در هفته‌های اخیر چند آزمایش موشکی انجام داده و پنجشنبه گذشته از آزمایش جدیدی خبر داد. در سوی دیگر، اسرائیل نیز پیش از مانور ایران، در ۱۰ اوت رزمایشی غیرمنتظره به مدت پنج ساعت اجرا کرد که هدف آن «آزمایش سرعت واکنش و بسیج در صورت وقوع بحران چندجبهه‌ای» اعلام شد.
این رزمایش نظامی در هفت محور طراحی شد:
نفوذ از سه نقطه مرزی اردن
حمله پهپادی به فرودگاه رامون
مقابله با دو هسته مسلح در کرانه باختری یکی از آنها در بزرگراه شماره ۶
شلیک موشک از شمال
حمله از یمن به میدان گازی در دریا
حمله پهپادی
شلیک موشکی از سوی ایران به اسرائیل
مانورهای همزمان تهران و تل‌آویو نشان می‌دهد دو طرف نه‌تنها خود را برای جنگ احتمالی آماده می‌کنند، بلکه در میدان رسانه‌ای و نظامی در حال ارسال پیام‌های قدرت به یکدیگر هستند.
از اتهام تا مذاکره؛ گردش پاندولی روابط ایران و آژانس
نتایج رزمایش اسرائیل نشان داد سرعت استقرار نیروها در مرز اردن پایین بوده است. به همین دلیل، طرح‌های بسیج و نقشه‌های استقرار بازنگری شد و روند هماهنگی میان ستادها مورد بازتعریف قرار گرفت. ارتش اسرائیل اعلام کرد که از این پس رزمایش‌های غافلگیرکننده به‌طور منظم تکرار خواهد شد و همزمان «ارزیابی کلی آمادگی» تمام یگان‌های رزمی آغاز شده است.
در جبهه دیگر، بحران هسته‌ای همچنان بخشی جدایی‌ناپذیر از معادله تهران و تل‌آویو است. در طول جنگ اخیر و پس از آن، ایران، رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را متهم کرد که مسیر حملات اسرائیل را هموار کرده است. پس از آتش‌بس، رافائل گروسی خواستار دسترسی بازرسان به تأسیسات هسته‌ای ایران شد، اما تهران این درخواست را رد کرد و اعلام کرد اعتمادش به آژانس و شخص گروسی از بین رفته است. مجلس شورای اسلامی ایران نیز قانونی را تصویب کرد که مانع بازرسی‌های آژانس می‌شد.
با این حال، دولت ایران به فاصله کوتاهی پس از تصویب قانون، نیروگاه بوشهر را برای بازرسان گشود؛ اقدامی که خشم محافظه‌کاران را برانگیخت و آن را مغایر قانون دانستند. عباس عراقچی، وزیر امور خارجه، توضیح داد که ورود بازرسان با تصمیم شورای عالی امنیت ملی و صرفاً برای نظارت بر تعویض سوخت در نیروگاه بوشهر بوده است.
تهران با وجود مخالفت‌های داخلی، تصمیم گرفت برای جلوگیری از بهانه‌جویی‌های تازه اسرائیل، سطحی از همکاری با آژانس را حفظ کند. گروسی نیز در مرداد هشدار داده بود که «بستن درهای تأسیسات هسته‌ای ایران می‌تواند به جنگی تازه منجر شود.» همزمان، با اعلام آلمان، فرانسه و بریتانیا مبنی بر اجرای مکانیسم «اسنپ‌بک» از ۲۸ اوت، مذاکراتی محرمانه میان عراقچی و گروسی با میانجی‌گری مصر در قاهره برگزار شد؛ تلاشی که نشان می‌دهد بحران هسته‌ای همچنان در قلب تنش‌های ایران و اسرائیل باقی مانده است.
عباس عراقچی و رافائل گروسی در قاهره توافقی امضا کردند که هدف آن احیای همکاری میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و از سرگیری بازرسی‌ها در تأسیسات هسته‌ای ایران است. این توافق مراحل مشخصی را برای اجرای دوباره فعالیت‌های فنی در داخل ایران تعیین می‌کند. در ادامه، شصت‌ونهمین نشست عمومی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از ۱۵ تا ۱۹ سپتامبر ۲۰۲۵ در وین برگزار شد. گروسی در سخنرانی خود درباره توافق قاهره، به شکلی تلویحی نسبت به پیامدهای نظامی هشدار داد و گفت: «وقتی آژانس بتواند وظایفش را انجام دهد، تردیدها و نگرانی‌ها از میان می‌رود؛ اما هرگونه محدودیت یا مانع می‌تواند صلح و امنیت بین‌المللی را به خطر جدی بیندازد.»
ایران همزمان تلاش‌های دیپلماتیک خود را برای جلوگیری از فعال شدن مکانیزم «اسنپ‌بک» در نیویورک و در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل ادامه داد. نخستین دیدار رسمی عراقچی و گروسی در ۲۳ سپتامبر انجام شد. وزارت امور خارجه ایران در بیانیه‌ای درباره این نشست اعلام کرد: «آخرین تحولات روابط ایران و آژانس بررسی شد. وزیر خارجه بر حسن نیت و رویکرد مسئولانه ایران در موضوع هسته‌ای تأکید کرد و یادآور شد که هرگونه پیشرفت منوط به پذیرش مسئولیت از سوی سایر طرف‌ها و پایان دادن به سوءاستفاده از شورای امنیت برای فشار بر ایران و طرح مطالبات افراطی است.
آلمان، فرانسه و بریتانیا همچنان بر اجرای سازوکار «اسنپ‌بک» پافشاری می‌کنند؛ اقدامی که به معنای بازگرداندن تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران است. در حالی که دولت ایران تلاش می‌کند از طریق گفت‌وگو با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مانع از بازگشت تحریم‌ها شود ـ عباس عراقچی، وزیر خارجه، همچنان درگیر مذاکره با رافائل گروسی بر سر بازرسی‌های هسته‌ای است؛ اما شورای عالی امنیت ملی ایران در ۲۰ سپتامبر بیانیه‌ای صادر کرد که لحن سخت‌تری داشت. در این بیانیه تأکید شده بود: «گام‌های کشورهای اروپایی به تعلیق همکاری با آژانس منجر خواهد شد.» نکته قابل توجه در متن بیانیه، اشاره مستقیم به بُعد نظامی بود: «در نشست اخیر، اقدامات برخی کشورها در عرصه بین‌المللی پیرامون عملیات نظامی و تحریم‌ها بررسی شد و در همین چارچوب، تصمیمات نسنجیده سه کشور اروپایی در موضوع هسته‌ای ایران مورد بحث قرار گرفت.»
به این ترتیب، اصرار اروپا بر تحریم‌ها ایران را وارد معادله‌ای پیچیده کرده است؛ از یک سو تداوم دیپلماسی برای حفظ کانال همکاری با آژانس و از سوی دیگر آمادگی برای واکنش‌های سخت‌تر علیه لندن، پاریس و برلین. تحلیلگران هشدار می‌دهند که ادامه این روند می‌تواند روند شکننده توافق ایران با آژانس را فروبپاشاند و مسیر را برای سناریوی خطرناک‌تر یعنی احتمال حمله نظامی جدید به ایران هموار کند.
اورانیوم ۶۰٪ کجاست؛ ابهام بازدارنده یا بهانه جنگ؟
پس از جنگ ۱۲ روزه، پرونده اورانیوم غنی‌شده ایران با غلظت بالای ۶۰ درصد به یکی از مبهم‌ترین و پرجدل‌ترین موضوعات تبدیل شده است. آمریکا و اسرائیل این موضوع را به‌عنوان دستاویز جدید برای توجیه حملات احتمالی مطرح می‌کنند. مقام‌های ایرانی در بحبوحه جنگ و پس از آن اعلام کردند اورانیوم پیش از آغاز حملات به مکانی ناشناخته منتقل شده و در تأسیساتی که هدف قرار گرفتند، وجود نداشته است. با این حال، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، بلافاصله پس از حملات مدعی شد «تأسیسات هسته‌ای ایران به‌طور کامل نابود شده است». اسرائیل نیز تأکید کرد که توان ایران برای دستیابی به سلاح هسته‌ای چند سال به عقب رانده شده است.
اما اندکی بعد، واشنگتن و تل‌آویو لحن خود را تغییر دادند و به دلیل اظهارات مقام‌های ایرانی مبنی بر اینکه «اورانیوم سالم و در اختیار ماست»، اذعان کردند که حملات خسارت جدی به برنامه هسته‌ای ایران وارد نکرده است. به گفته ناظران، این موضوع می‌تواند بهانه‌ای تازه برای تشدید فشارها و حملات احتمالی آینده فراهم می‌کند. عباس عراقچی، در گفت‌وگویی تلویزیونی در ۱۳ سپتامبر تصریح کرد: «اورانیوم ما زیر آوار تأسیسات بمباران‌شده باقی مانده است.»
دیپلماسی در فضایی سخت و پرتنش ادامه دارد؛ فضایی که مانورهای نظامی، تهدیدهای متقابل تهران و تل‌آویو و فشارهای اروپا برای بازگرداندن تحریم‌ها رقم زده‌اند. اسرائیل آشکارا جامعه ایران را به قیام علیه نظام فرا می‌خواند و بر ضرورت «تغییر نظام» تأکید می‌کند؛ همزمان احتمال مداخله نظامی تازه را گوشزد می‌کند. در مقابل، ژنرال موسوی، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ایران هشدار داده است: «به هر تهدید دشمن با شگفتی‌های استراتژیک غیرقابل تصور پاسخ خواهیم داد.»
در ۲۲ سپتامبر، ۷۱ نماینده مجلس ایران در نامه‌ای به شورای عالی امنیت ملی و دولت، خواستار بازنگری در دکترین نظامی کشور و حتی بررسی موضوع سلاح هسته‌ای شدند؛ موضوعی که می‌تواند موازنه حساس منطقه را برهم زند. اگر سه کشور اروپایی یعنی آلمان، فرانسه و بریتانیا ـموفق به بازگرداندن تحریم‌های شورای امنیت شوند، احتمال دارد تهران همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را متوقف کرده و از معاهده عدم اشاعه هسته‌ای (NPT) خارج شود؛ سناریویی که ریسک آغاز جنگی طولانی‌تر و گسترده‌تر با اسرائیل و آمریکا را تقویت می‌کند. در این میان، روسیه و چین با وجود مخالفت علنی با بازگرداندن تحریم‌ها، تاکنون جز چند موضع‌گیری دیپلماتیک، اقدام عملی مشخصی برای حمایت از ایران انجام نداده‌اند.
فعالسازی مکانیسم ماشه به دلیل اختلافات عمیق میان خواسته‌ها است
ناصر ایمانی، فعال سیاسی اصولگرا، درباره پیامدهای این تصمیم و تأثیر فعالسازی مکانیسم ماشه بر معیشت مردم و امنیت ملی ایران گفت: «(در هر صورت) مکانیسم ماشه اجرا می‌شد؛ به این معنا که غربی‌ها، حتی در صورت انجام مذاکرات و حصول توافق، این اهرم را فعال می‌کردند. ایران مذاکرات خود را انجام داد و توافقاتی با سازمان انرژی اتمی برقرار کرد و از معاهده ان‌پی‌تی نیز خارج نشد، اما با این حال، مکانیسم ماشه توسط اروپایی‌ها اجرا شد.»
وی افزود: «از نظر حقوقی، این اقدام پیچیدگی‌های فراوانی دارد؛ بر اساس عرف بین‌الملل، اساساً مکانیسم ماشه اجرایی نیست، اما بدون ارجاع به کمیته حل اختلاف، مستقیماً به شورای امنیت ارجاع شد که خود تخلف محسوب می‌شود. با این حال، مکانیسم ماشه اجرایی شد و حتی اگر مذاکرات ادامه می‌یافت، یا در همین روزها انجام می‌شد، باز هم اجرا می‌شد. علت این مسئله، اختلافات عمیق میان خواسته‌هاست.»
ناصر ایمانی ادامه داد: «اروپایی‌ها از ایران خواسته‌اند غنی‌سازی را کاملاً متوقف کند، برخلاف برجام؛ موضوعات موشکی و دیگر مسائل خارج از برجام را مطرح می‌کنند و از مذاکره مستقیم با آمریکایی‌ها حمایت می‌کنند. از سوی دیگر، آمریکا شروط خود را برچیدن کامل صنایع هسته‌ای، محدودیت برد موشکی و کاهش قدرت دفاعی ایران و خروج از منطقه عنوان کرده است؛ این خواسته‌ها در واقع نابود کردن توان دفاعی کشور است. این تفاوت در خواسته‌ها باعث می‌شود مذاکره واقعی عملاً امکان‌پذیر نباشد و اجرای مکانیسم ماشه توسط غرب ادامه یابد.»
تندروها بر تصمیمات حاکمیتی تأثیرگذار نبوده‌اند
این فعال سیاسی اصولگرا درباره تاثیرگذاری جریان‌های تندرو بر تصمیمات حاکمیت گفت: «تندروها بر تصمیمات حاکمیتی تأثیرگذار نبوده‌اند. تصمیمات حاکمیت، به‌ویژه رهبری، روشن است؛ ایران سلاح هسته‌ای تولید نخواهد کرد و صنایع هسته‌ای کشور باید حفظ شود. این موضع، هم در برابر فشارهای جناح تندرو داخلی و هم در برابر اظهارنظر چهره‌های تندروی اصلاح‌طلب ثابت مانده است. تندروهای اصلاح طلب می‌گویند که صنایع هسته‌ای را به طور کامل باید برچینیم اما رهبر انقلاب بر این باور نیستند.»
وی افزود: «حتی در موضوع مذاکرات با مدیرکل آژانس، مخالفت‌های تندروها نسبت به مذاکرات رسمی ایران در قاهره و نیویورک مانع نشده و روند تصمیم‌گیری حاکمیتی بدون تأثیر از این جریان‌ها ادامه یافته است. تأثیر جریان‌های تندرو بر تصمیمات حاکمیتی قاعدتاً قابل توجه نبوده و شواهد آن نیز مشهود است.»
مکانیسم ماشه هیچ پیامد نظامی ندارد
ایمانی درباره احتمال وقوع جنگ مجدد بین ایران و اسرائیل گفت: «در خصوص فعال شدن مکانیسم ماشه و احتمال وقوع جنگ، باید تاکید کرد که این دو موضوع اساساً ارتباطی با یکدیگر ندارند. فعال شدن مکانیسم ماشه هیچ پیامد نظامی ندارد؛ زیرا قطعنامه‌های پنج‌گانه شورای امنیت سازمان ملل که ممکن است بازگردند، هیچ‌یک نظامی نیستند و ایران نیز ذیل فصل هفت منشور سازمان ملل نرفته است؛ فصل هفت مربوط به اقدامات نظامی علیه کشورهاست و شامل تحریم‌های اقتصادی نمی‌شود. تحریم‌های سازمان ملل، حتی اگر بازگردند، پیامد نظامی برای کشور نخواهد داشت. ایران سال‌هاست تحت تحریم‌های اقتصادی آمریکا و اروپا قرار دارد، اما هیچ حمله نظامی صورت نگرفته است.»
اسرائیل و آمریکا برای حمله به هیچ کشوری نیازی به مجوز سازمان ملل ندارند
وی ادامه داد: «از سوی دیگر، کشورهایی که بخواهند تجاوز کنند، مانند اسرائیل و آمریکا، نیازی به مجوز سازمان ملل ندارند؛ در صورت تصمیم به حمله، قوانین بین‌المللی برای آنها بازدارنده نیست. عوامل بازدارنده واقعی شامل مقاومت مردم ایران، قدرت دفاعی کشور و ملاحظات بین‌المللی دیگر است. همانطور که در گذشته مشاهده شده، اسرائیل و آمریکا بدون توجه به منشور سازمان ملل اقدام نظامی کرده‌اند و می‌کنند.»
وی تصریح کرد: «گزینه نظامی از منظر مکانیسم ماشه و قطعنامه‌های سازمان ملل منتفی است؛ اما این به معنای غیرممکن بودن حمله از سوی رژیم صهیونیستی یا ایالات متحده نیست. این کشورها در صورت تصمیم، نیازی به اجازه سازمان ملل ندارند و از منظر خود، آزادانه می‌توانند اقدام کنند.»
فعال شدن مکانیسم ماشه پیامدهای جدی برای طرف‌های مقابل دارد
استاد دانشگاه تهران با اشاره به عدم همراهی چین و روسیه با فعال شدن مکانیسم ماشه گفت: فعال شدن مکانیسم ماشه صرفاً به معنای افزایش فشار بر ایران نیست؛ بلکه پیامدهای جدی برای طرف‌های مقابل نیز به همراه دارد.
ناصر هادیان جزی، استاد روابط بین الملل دانشگاه تهران در سلسله نشست‌های اندیشکده حکمرانی عصر پویا با عنوان "تاثیر فعال سازی مکانیسم ماشه بر ایران؛ پیامدها و راهکارها" اظهار کرد: واقعیت آن است که برجام توافقی بود که اکنون با فعالسازی مکانیسم ماشه فرو ریخته و لازم است جایگاه و موقعیت کشور در زمین جدید با دقت مورد بررسی قرار گیرد. در چنین شرایطی، تحلیل وضعیت نباید صرفاً بر پایه تهدیدها بنا شود، بلکه فرصت‌های نهفته در این تغییر نیز باید به‌خوبی شناخته شود.
وی با اشاره به عدم همراهی روسیه و چین در مکانیسم ماشه بیان کرد: موضع‌گیری صریح چین و روسیه در مخالفت با مشروعیت مکانیسم ماشه اهمیت دارد. هرچند این مخالفت نتوانست مانع بازگشت تحریم‌ها شود، اما از منظر سیاسی و دیپلماتیک نشان می‌دهد که اجماع کامل علیه ایران شکل نگرفته است. این همراهی، ظرفیت مهمی در عرصه سیاسی ایجاد می‌کند، هرچند در سطح اجرایی و حقوقی اثر بازدارندگی محدودی دارد.
هادیان بیان کرد: چین به‌عنوان دومین اقتصاد بزرگ جهان و یکی از اصلی‌ترین خریداران انرژی، نشان داده است که مایل به حفظ روابط راهبردی با ایران است. مخالفت پکن با مشروعیت ماشه، صرفاً یک موضع سیاسی نیست؛ بلکه بیانگر تلاشی است برای تضمین مسیرهای همکاری اقتصادی و امنیتی در آینده. این حمایت، برای ایران یک پشتوانه دیپلماتیک فراهم می‌آورد که وزن آن در موازنه قدرت جهانی قابل توجه است.
این استاد روابط بین الملل در ادامه نشست اندیشکده حکمرانی عصر پویا عنوان کرد: روسیه نیز به همین ترتیب، ماشه را اقدامی یک‌جانبه و غیرقانونی ارزیابی کرده است. مسکو از منظر راهبردی، پرونده ایران را بخشی از معادله گسترده‌تر رقابت خود با غرب می‌داند. مخالفت روسیه با ماشه، علاوه بر همگرایی با ایران، حامل این پیام نیز هست که غرب قادر به انحصار کامل تصمیم‌گیری در شورای امنیت نخواهد بود.
وی گفت: همراهی همزمان چین و روسیه به ایران این امکان را می‌دهد که تنها در برابر آمریکا و اروپا قرار نگیرد. این دو کشور، حتی اگر نتوانند روند ماشه را متوقف کنند، می‌توانند با ایجاد فشار سیاسی و حقوقی، مشروعیت اقدامات غرب را زیر سؤال ببرند و هزینه‌های دیپلماتیک آن را افزایش دهند.
هادیان در ادامه نشست اندیشکده حکمرانی عصر پویا بیان کرد: تحولات منطقه‌ای در ماه‌های اخیر، به‌ویژه حمله اسرائیل به قطر، زمین بازی تازه‌ای را رقم زده است. این رخداد نه‌تنها نگاه‌ها را متوجه رفتار اسرائیل کرد، بلکه بار دیگر پرسش‌های جدی درباره ثبات و امنیت در خلیج فارس و پیرامون آن مطرح ساخت. از منظر تحلیلی، چنین اقداماتی موقعیت ایران را به شکلی غیرمستقیم تقویت می‌کند. زیرا نشان می‌دهد که تهدید اصلی برای ثبات منطقه الزاماً از سوی ایران نیست، بلکه رفتارهای بی‌محابای اسرائیل نیز می‌تواند به بحران‌های تازه دامن بزند.
این استاد روابط بین الملل خاطرنشان کرد: فعال شدن مکانیسم ماشه صرفاً به معنای افزایش فشار بر ایران نیست؛ بلکه پیامدهای جدی برای طرف‌های مقابل نیز به همراه دارد. از یک سو، ایران با بازگشت تحریم‌ها و محدودیت‌های اقتصادی مواجه خواهد شد، اما در مقابل ابزارهایی در اختیار دارد که می‌توانند نقش بازدارنده ایفا کنند. تهدید به بازنگری در همکاری با آژانس یا حتی در عضویت در NPT، وزن ژئوپلیتیک در منطقه، و همراهی سیاسی و دیپلماتیک چین و روسیه بخشی از این ظرفیت‌ها هستند. این عوامل سبب می‌شوند که ایران نه در موقعیت انفعال، بلکه در موقعیت بازیگری فعال و تعیین‌کننده باقی بماند.
وی عنوان کرد: از سوی دیگر، غرب نیز در این مسیر بدون هزینه نخواهد بود. آمریکا با اجرای ماشه خود را در تقابل آشکار با چین و روسیه قرار داده و اروپا با نگرانی‌های جدی نسبت به فروپاشی رژیم منع اشاعه مواجه است. افزون بر این، فشار بیش از حد بر ایران می‌تواند به بی‌ثباتی منطقه‌ای دامن بزند و پیامدهایی ایجاد کند که مدیریت آن برای غرب دشوار خواهد بود.
مکانیسم ماشه تحریم‌های بیشتری اعمال نمی‌کند
وحید شقاقی شهری، کارشناس اقتصادی درباره تبعات و آثار فعالسازی مکانیسم ماشه در اقتصاد ایران اظهار داشت: باید توجه داشت مکانیسم ماشه به خودی خود تحریم‌های اقتصادی بیشتری نسبت به تحریم‌های ثانویه آمریکا به اقتصاد ایران تحمیل نمی‌کند و آن ۶ قطعنامه‌ای که بر اساس فعال شدن مکانیسم ماشه، دوباره اعمال می‌شوند، عملاً تحریم‌های اقتصادی هم نیستند اما مسئله مهم این است که با این اقدام یک بهانه و ابزار جدیدی به آمریکا اضافه خواهد که قدرت چانه زنی را برای ایجاد هراس بین شرکای ایران را فراهم کند.
وی ادامه داد: در این چند سال اخیر آمریکا در مقابل ایران اغلب از ابزار تهدید خود استفاده می‌کرد، به این معنا که کشورهای مختلف و شرکت‌های مختلف را تهدید می‌کرد که اگر با ایران همکاری کنند دیگر امکان همکاری با آمریکایی‌ها را نخواهند داشت. اما فعال شدن مکانیسم ماشه و برگشت ایران به ذیل تحریم‌های سازمان ملل، بهانه جدیدی به آمریکا می‌دهد که شرکت‌های مختلف را مجاب کند که با طرف ایرانی کار نکنند.
این کارشناس اقتصادی تاکید کرد: شاید دولت‌های چین و روسیه و دولت‌های برخی کشورها با فعالسازی مکانیسم ماشه مشکلی نداشته باشند اما می‌دانیم که بخشی از مبادلات اقتصادی کشورمان با شرکت‌ها انجام می‌شود و نه دولت‌ها و طبیعتا شرکت‌ها با فعال شدن مکانیسم ماشه برای همکاری با ایران واهمه بیشتری پیدا خواهند داشت.
شقاقی شهری افزود: همانطور که گفته شد معتقدم که مکانیسم ماشه به خودی خود تحریم‌های اقتصادی بیشتری را بر کشور ایران اعمال نمی‌کند اما بهانه جدیدی به آمریکا خواهند داد تا از راهکار قانونی و نه صرفاً با اتکا به قدرت زور خود، نسبت به تهدید ایران و تشدید تحریم‌ها استفاده کند و در نتیجه با فعال شدن مکانیسم ماشه و بهانه جدید آمریکا، گستره تحریم‌ها افزایش پیدا خواهد شد.
وی با اشاره به تجربه اعمال این تحریم‌ها در دولت نهم و دهم گفت: در آن دوره قطعنامه‌ها به طور تدریجی صادر شد. باید توجه داشت در بحث فعال شدن مکانیسم ماشه موضوع دیگری که اهمیت دارد، جو روانی است. وقتی مردم احساس کنند یا این ادراک در مردم ایجاد شود که تحریم‌ها تمام شدنی و رفع شدنی نیست؛ انتظارات تورمی افزایش پیدا می‌کند. این احساس و ادارک در جامعه ایرانی که پس از ۱۰ سال تلاش، کشورمان دوباره به سر خط و همان سال ۹۲ برگشته و این بار هم تحریم‌ها همیشگی خواهد بود، انتظارات تورمی و نا اطمینانی‌ها را تشدید و به تورم اضافه می‌کند.
این کارشناس اقتصادی درباره ادامه افزایش قیمت‌ها پس از فعالسازی مکانیسم ماشه اظهار داشت: افزایش قیمت طلا، سکه، ارز و… در چند روز اخیر، اثر فعالسازی مکانیسم ماشه از پنجم مهر ماه را خنثی و به اصطلاح پیشخور می‌کند و طبیعتاً اگر از پنجم مهر ماه مکانیسم ماشه فعال شود، شاهد جهش قیمت‌ها نخواهیم بود و بعید است که در کوتاه مدت شاهد اثر تدریجی باشیم.
وی با اشاره احتمال کاهش واردات کالاهای استراتژیک که وابستگی به اروپا دارد مانند انواع دارو که البته معاف از ۶ قطعنامه هستند، گفت: از آنجایی که ریسک همکاری اقتصادی، مبادلات تجاری، بانکی و مالی افزایش پیدا می‌کند، با فعال شدن مکانیسم ماشه سطح مبادلات تجاری و اقتصادی ما با اروپا کاهش پیدا خواهد کرد. این ۶ قطعنامه موضوع تحریم‌های اقتصادی را ندارند اما نااطمینانی و ریسک را افزایش می‌دهد از این رو شرکت‌های اروپایی برای هر گونه همکاری با ایران حتی دارویی که جزو معافیت‌های تحریمی است، واهمه خواهند داشت. این اقدامات و همکاری‌ها هم باید از طریق واسطه‌ها انجام شود که بتوانند تحریم‌ها را دور بزنند هر یک از این واسطه‌ها به طور قطع حق دلالی و واسطه‌گری خواهند داشت و همین باعث تشدید قیمت کالا خواهد شد و این افزایش قیمت را برای کالاهای استراتژیک خواهیم داشت.
لاریجانی: با اسنپ‌بک تغییر مهمی رخ نمی‌دهد
دبیر شورای عالی امنیت ملی درباره تعاملات و مذاکرات هفته‌های اخیر برای جلوگیری از فعال شدن مکانیسم ماشه گفت: ما همه راه‌ها را رفتیم اما نمی‌خواستیم بهانه دست‌شان بدهیم که بگویند ایران نپذیرفت. خودشان پیشنهاد می‌دادند برای توافق اما باز خودشان نمی‌پذیرفتند.
علی لاریجانی در گفتگویی در بخش خبری ۲۰:۳۰ گفت: آمریکایی‌ها اصرار داشتند که اگر ما مذاکره کنیم حتماً باید درباره موشکی هم صحبت کنیم و این به غیر از مساله غنی سازی بود که درباره غنی سازی هم گفتند نداشته باشید و ما به شما نیروگاه می‌دهیم که حرف بی‌ربطی بود.
آمریکا و اروپا به تعهدات برجام عمل نکردند؛ ایران پرچم مذاکره را زمین نمی‌گذارد
وی گفت: ماجرای اسنپ بک این است که اگر یک طرف تعهداتش را انجام نداد طرف دیگر بتواند برگردد. اما آمریکا بود که به تعهداتش عمل نکرد و خارج شد. گروه دوم اتحادیه اروپا بود؛ درست است که آمریکا خارج شد اما یکسال با وعده‌های اروپا به همکاری ادامه داد اما هیچ کاری نکردند. اول گفتند بانک ایجاد می کنیم که کار کنیم یا شرکت هایمان کار می کنند اما یک گام هم برنداشتند. بعد از یک سال ایران دید که اجرا نکردند ایران هم برگشت. اگر بناست کسی مواخذه شود انها هستند. بعد از ده سال رسیدیم به جایی که آنها نه تنها به تعهداتشان عمل نکردند و از برجام خارج شدند، عملیات نظامی هم علیه ما انجام دادند؛ حالا سوال این است که چه کسی باید مواخذه شود؟
لاریجانی گفت: ما کلاً از اینکه مساله از طریق مذاکره اما عادلانه و واقع بینانه باشد نه مذاکراتی که نتیجه اش از قبل معلوم باشد استقبال کردیم و ایضاً هیچ وقت پرچم مذاکرات را زمین نمی گذارد. در همین چارچوب روس ها پیشنهادی برای عبور از مکانیسم ماشه دادند مبنی بر اینکه اسنپ بک شش ماه عقب بیفتدد و ما این را قبول کردیم. پیشنهادی هم اروپایی ها دادند که شروطی داشت؛ از جمله اینکه با آژانس به توافق برسیم که رسیدیم و دیگر اینکه با آمریکا مذاکره کنیم؛ جالب است اروپا طرح می دهد که شرطش مذاکره با آمریکاست و این وزن طرف ها را نشان می دهد. در انتها گفتیم اگر مذاکراتی باشد با جمع ۱+۵ هم مانعی ندارد.
وی در پاسخ به این که یعنی مذاکراتی که آمریکا هم در جمع ۱+۵ باشد هم پذیرفتید؟ گفت: بله اینکه در جمع بقیه کشورها بیاید.
دبیر شورای عالی امنیت ملی درباره شروط آمریکا برای مذاکره اظهار کرد: آنها اصرار دارند که حتما در مذاکره باید درباره موضوع موشکی صحبت کنیم و این منهای غنی سازی است. در توافق قبلی این بود که غنی سازی را در سطح سه و نیم درصد داشته باشید اما اروپایی ها هم خودشان برجام را با این شرایط امضاء کرده بودند، گفتند نباید غنی سازی داشته باشید. گفتند نیروگاه به شما می دهیم اما غنی سازی نکنید و گفتیم این حرف بی ربطی است. ولی نکنه مهم موشک بود.
لاریجانی تصریح کرد: برخی سیاستمداران در ایران گاهی می گویند چرا این مساله را حل نمی کنید؟ باید بگویم که ما هم دنبال حل مساله هستیم نمی خواهیم بی جهت به کشور فشار وارد شود. اما کسی هست از میان سیاستمداران کشور که بگوید ما برد موشک هایمان را به کمتر از ۵۰۰ کیلومتر می بریم؟ گفتند موشک دوربرد نباید داشته باشید و گاهی هم گفتند زیر ۳۰۰ و ۵۰۰ کیلومتر باید کاهش دهید. یعنی تنها عامل دفاعی یا تهاجمی شما را می خواهند بگیرند، حتما ایران در برابر این خواست ها ایستادگی می کند نه تنها ایستادگی می کند که به دهانشان هم می زند. چطور قبول کنیم ملت بزرگی با ریشه تاریخی عمیق وسیله ای که عامل دفاعی این ملت است را بافشار بخواهند بگیرند.
۹۵ درصد تحریم‌ها همین الان هم هست فقط ۵ درصد متفاوت شده
دبیر شورای عالی امنیت ملی در پاسخ به اینکه اگر قطعنانه ها برگردد چه اتفاقی می افتد؟ گفت: اتفاقی از نظر نظامی نمی افتد بیشتر با تحریم ها بازی می کنند. بسیاری از این تحریم ها همین الان وجود دارد یعنی اگر شرکتی بخواهد با ایران کار کند تحریم می شود یا کسی از ایران نفت بخرد یا کشتی بدهد، و غیره تحریم شود. بنابراین ۹۵ درصد تحریم هایی که احتمالا با مکانیسم ماشه برگردد الان هم وجود دارد و پنج درصدشان متفاوت است به این شکل که مثلاً کشورهای دیگر هم به لحاظ سازمان مللی بودن تحریم ها، بخواهند این تحریم ها را اجرا کنند.
لاریجاتی تاکید کرد: موضوع افزایش قیمت دلار تحت تاثیر این مساله بیشتر از اینکه به خاطر تبعات اقتصادی باشد، موضوعی روانی است. وی درباره تلاش دشمن برای اعمال فشار اقتصادی بر مردم و ایجاد نارضایتی گفت: بعید نیست هدفشان این باشد؛ اما دو مشکل دارند اول اینکه ملت ایران ملت رشیدی هستند و خودشان تحلیل دارند و هوشیار هستند و می دانند دشمن می خواهد از ریشه بزند. مثل آنچه بر سر سوریه اوردند. دوم اینکه بالاخره ساز و کارهایی در کشور وجود دارد و اختیارات ویژه ای هست که در شرایط بحران ساز و کارهای دیگر کار کند و نگذارد فشار به مردم منتقل شود و در این راستا تمهیدات تا حد زیادی انجام گرفته است. می توانم بگویم با اسنپ بک ۹۷ تا ۹۸ درصد تغییر مهمی رخ نمی دهد و بخشی از افزایش قیمت ارز ناشی از انتظاراتی است که در افکار عمومی ایجاد شده است. وی در پاسخ به اینکه گفته می شود بازگشت قطعنامه هایی موجب مشروعیت بخشی حمله نظامی به ایران می شود؟ اظهار کرد: مطلقاً این طور نیست. عملیات نظامی در این قطعنامه ها مطرح نشده است. یک وقتی کشوری مثل آمریکا کاری به این قطعنامه ها ندارد و حمله می کند. یک وقتی منطبق با مصوبه و قطعنامه بخواهند حمله کنند که مطلقاً چنین چیزی در قطعنامه ها نیست. در این حد است که مراوده تجاری نداشته باشند یا اگر کسی بخواهد موشک بفروشد ممنوعیت دارد.
دبیر شورای عالی امنیت ملی با بیان اینکه نظامات تحریم تا حدی به هم ریخته است تصریح کرد: وقتی ما با روس ها تعاملات بانکی ویزه خودمان را ایجاد کردیم تحریم بشود یا نشود مهم نیست. البته کمی تفاوت دارد اما آن هم قابل حل است. ممکن است چند کشور سوءاستفاده کنند اما در عوض فضای جهانی دیگر مثل قبل نیست و ارتباطات بیشتر شده و کشورها فهمیدند باید دنبال منافع شان باشند. در منطقه ما برخی صد در صد تکیه‌گاهشان آمریکا بود اما در جنگ اخیر اینها سمت دیگری حرکت کردند چون فهمیدند با طناب آمریکا در چاه نمی‌توان رفت و اگر بخواهند قطر را هم می‌زنند و باید به جاهای دیگر هم مرتبط باشیم.
وی تاکید کرد: هر راهی که حقوق و منافع ملی کشور را تامین کند از آن فروگذار نیستیم و بررسی می کنیم. همین چند روز باقی مانده تا اسنپ بک هم اگر باز پیشنهادی بدهند بررسی می کنیم. لاریجانی در پاسخ به این که تا الان پیشنهادی نیامده است؟ گفت: چرا یک پیشنهادی آمده و درباره آن هم نظر دادیم و در حال کفتگو هستیم. اما ملت ایران مطمئن باشند ما همه این راه ها را می رویم که بعد نگوییم چرا فلان کار را نکردیم اما باید به طور کلی برای هر شرایطی آماده باشیم.