صفحه اول
فرید بابکی- بعد از دور چهارم مذاکرات، برخی از رسانه‌ها در داخل و خارج به آنچه که «کنسرسیوم بین‌المللی غنی‌سازی» نامیده می‌شود، به‌عنوان یک راه‌حل محتمل و گره‌گشا پرداخته‌اند.برخی رسانه‌ها گزارش داده‌اند که ایران در مذاکرات با آمریکا پیشنهاد ایجاد یک کنسرسیوم غنی‌سازی اورانیوم با مشارکت کشورهای عرب منطقه و نظارت آمریکا را ارائه کرده است؛ طرحی که می‌تواند جایگزین خواستۀ دولت ترامپ مبنی بر توقف کامل برنامۀ هسته‌ای جمهوری اسلامی محسوب شود.این گزارش را ابتدا وب‌سایت خبری تحلیلی «امواج» روز سه‌شنبه ۲۳ اردیبهشت منتشر کرد و پس از آن نیویورک‌تایمز به‌نقل از «چهار مقام ایرانی آگاه» منتشر کرد.در گزارش نیویورک‌تایمز آمده که عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران، در جریان دور چهارم مذاکرات که روز یکشنبه در مسقط برگزار شد، این ایده را با استیو ویتکاف، فرستادۀ ویژۀ دونالد ترامپ در امور خاورمیانه، مطرح کرده است.روزنامۀ بریتانیایی «گاردین» نیز با تأیید این خبر نوشت که جمهوری اسلامی پیشنهاد همکاری با امارات متحده عربی و عربستان سعودی برای غنی‌سازی اورانیوم را ارائه داده است.بر اساس این گزارش‌ها، پیشنهاد تهران شامل تشکیل یک کنسرسیوم سه‌جانبۀ هسته‌ای است که به‌موجب آن ایران اورانیوم را تا سطح ۳.۶۷ درصد غنی‌سازی می‌کند و سپس برای استفادۀ غیرنظامی به کشورهای عربی ارسال می‌کند. دیروز اما مجید تخت روانچی معاون سیاسی وزیر خارجه در حاشیه مجمع گفت‌وگوی تهران در جمع خبرنگاران گفت: ما (ایران) در مورد کنسرسیوم هسته‌ای صحبتی نکرده‌ایم ولی ایده‌هایی در ارتباط با آن طرح شده است. وی افزود : اگر کار به جلو برود و این موضوع به صورت جدی مطرح شود ممکن است آن را بررسی و نظر خود را بیان کنیم. در جریان مذاکرات برجام نیز در مقاطع مختلف ترتیباتی برای اینکه ایران قادر به دریافت اورانیوم غنی‌شده از کنسرسیوم‌های بین‌المللی به جای غنی‌سازی در داخل باشد، مدنظر آمریکا بود، اما به جایی نرسید. آمریکا از این ایده‌ها و مشارکت ایران در یک کنسرسیوم بین‌المللی غنی‌سازی اورانیوم حمایت می‌کرد. اما با توجه به تاکید ایران بر حق غنی‌سازی در داخل کشور توفیقی حاصل نشد. ایده کنسرسیوم غنی‌سازی اورانیوم برای ایران موضوع تازه‌ای نیست. در دهه ۱۹۷۰ و دوران حکومت محمدرضا شاه پهلوی، ایران در کنسرسیوم فرانسوی «یورودیف» سرمایه‌گذاری سنگینی انجام داد و حق خرید ۱۰٪ از اورانیوم غنی‌شده تولیدی را برای برنامه انرژی هسته‌ای خود کسب کرد. اما انقلاب ۱۳۵۷ و متعاقب آن، جنگ با عراق، اولویت‌های هسته‌ای ایران را به تعویق انداخت. در این میان، پاریس نیز از بازپرداخت وام یک میلیارد دلاری ایران به همراه سود آن سر باز زد. با این وجود، در سال ۱۹۹۱، ایران توانست در دادگاه بین‌المللی داوری تجاری علیه فرانسه پیروز شود و حکم بازپرداخت ۱.۶ میلیارد دلار را دریافت کند. با این حال، پس از پایان این مناقشه، فرانسه از اجرای تعهدات خود برای تأمین سوخت راکتور تحقیقاتی تهران نیز امتناع کرد و بهانه‌هایی نظیر پایان اعتبار قراردادها را مطرح نمود. این تجربه برای ایران به الگویی جهت توجیه خودکفایی در چرخه سوخت هسته‌ای بدل شد. در دهه ۲۰۰۰ نیز ایده کنسرسیوم بین‌المللی غنی‌سازی بار دیگر در مذاکرات ایران با سه کشور اروپایی (بریتانیا، فرانسه و آلمان) مطرح شد. ایران در سال ۲۰۰۸ پیشنهاد داد که کنسرسیومی بین‌المللی با مشارکت و نظارت نهادهای بین‌المللی در خاک خود تأسیس شود، اما این طرح با استقبال سرد اروپا و آمریکا مواجه شد. طرف‌های غربی نگران بودند که این توافق زمینه فعالیت‌های مخفی ایران را تسهیل کند. در پی ادامه بن‌بست‌ها، توجه جامعه جهانی به ایجاد «بانک‌های سوخت چندجانبه» معطوف شد. مهم‌ترین نمونه آن، بانک اورانیوم با غنای پایین آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) در قزاقستان است که در سال ۲۰۱۹ تأسیس شد. این بانک ذخایر فیزیکی اورانیوم غنی‌شده را به‌عنوان منبع اضطراری برای کشورهایی که با اختلال در تأمین سوخت هسته‌ای مواجه می‌شوند، نگهداری می‌کند و هدف آن کاهش انگیزه کشورها برای توسعه برنامه‌های غنی‌سازی مستقل است. سرنوشت کنسرسیوم اختمالی ایران و کشورهای عربی به اراده سیاسی همه طرف‌ها بستگی دارد. اگر این طرح به اجرا درآید، می‌تواند به کاهش ریسک‌های اشاعه تسلیحات هسته‌ای و تقویت همکاری‌های منطقه‌ای کمک کند؛ به‌ویژه در شرایطی که عربستان سعودی نیز در آستانه راه‌اندازی برنامه هسته‌ای خود با همکاری آمریکاست. با این حال، موفقیت چنین ابتکاری منوط به وجود سازوکارهای راستی‌آزمایی قوی و تعهدات پایدار است؛ خصوصاً با توجه به بی‌اعتمادی‌های عمیق، شکست‌های گذشته و تغییرات مکرر در سیاست‌های آمریکا. این طرح می‌تواند به‌عنوان راه‌حلی میانه که هر دو طرف (ایران و آمریکا) را به نوعی «پیروز» نشان دهد، عمل کند. ایران نیز با توجه به وابستگی فعلی به سوخت هسته‌ای روسیه، بعید است به‌طور دائمی به تأمین خارجی بسنده کند.