مهمترین شاخصه سیاست خارجی

منصور بیابانگرد - دیپلماسی مهمترین شاخصه سیاست خارجی کشورهاست که در طول تاریخ ظهور دولت‌ها، تحولات گوناگونی در شکل، محتوا و ساختار آن پدید آمده است. با ظهور و گسترش رسانه‌ها و شکسته شدن اسطوره جغرافیا، تحول مفهومی شگرفی در شکل و معنای دیپلماسی آاپدیدار شده است. امروزه فرایند جهانی‌شدن وجوه گوناگونی دارد که بر تمامی جنبه‌های زندگی بشر تأثیرات بسیار زیادی داشته است که حوزه دیپلماسی و سیاست خارجی نیز از این تحولات مستثنی نبوده است. امروزه دیپلماسی مهارت مبنای توسعه بسیاری از فعالیت‌های تجاری و اقتصادی و تعاملات بین المللی قرار گرفته و بسیاری از کشورها در تمام بخشها به ویژه اقتصاد از دپلماسی مهارت برای گسترش مناسبات و تعاملات با یکدیگر استفاده می کنند.دیپلماسی نقش کلیدی در رفع چالش های پیچیده جهان امروز ایفا می کند به دلیل قابلیتش برای ترویج گفتگو، مذاکره و همکاری بین کشورها. در جهانی که ترکیب با یکدیگر ناگزیر است، دیپلماسی به عنوان یک ابزار حیاتی برای مدیریت تضادها، ترویج صلح و پیشبرد منافع مشترک عمل می کند.  اگر بر این باور باشیم که گفت و گو همزاد جوامع بشری است، باید بپذیریم که بموازات گفت و گو ، دیپلماسی هم وجود داشته، چرا که گفت و گو مهمترین ابزار و کانون دیپلماسی به حساب می آید. دیپلماسی را باید به امری مربوط به دوران قدیم و جدید دانست که از زمان شکل¬ گیری دولت – ملت¬ها (نظام دولت‌های مدرن) جایگاه خاصی پیدا کرده است. دیپلماسی، ابزار رسیدن به منافع و مصالحه بوده و روش مسالمت¬آمیزی برای حل‌ و فصل اختلافات داخلی و خارجی کشورها و پی ¬گیری منافع و توسعه روابط و همکاری ها، میان دولت‌ها است. دیپلماسی، زبان گفتگو، مذاکره، معامله و رسیدن به میزانی از اجماع و توافق حول موضوعات معین ملی و بین¬المللی است. دیپلماسی در مقایسه با سایر ابزارها نظیر دعوا، جنگ، تهدید و تحریم، ابزاری بسیار کم‌ هزینه و معقول برای برقراری و ایجاد صلح و زندگی مسالمت‌آمیز است.
در بعد خارجی، دیپلماسی را به‌عنوان فن اداره سیاست خارجی و یا تنظیم روابط بین‌المللی و همچنین حلّ و فصل اختلافات بین‌المللی از طریق مسالمت‌آمیز، تعریف و توصیف می کنند. به عبارت دیگر، «دیپلماسی وسیله‌ای است که سیاست خارجی با بهره‌گیری از آن، به‌جای جنگ، از راه مذاکره به هدفهای خود می‌رسد». مشهور است که هر جا «پنجره ی دیپلماسی بسته شود، پنجره ی جنگ باز می شود». بنابراین بی توجهی به دیپلماسی یا ناکامی آن، خطر جنگ را پر رنگ می کند. برای نمونه، جنگ تحمیلی 8 ساله بخاطر بی توجهی یا ناکامی دیپلماسی بود و خروج ایران از ذیل فصل 7 منشور سازمان ملل و رفع سایه جنگ از روی ایران، بواسطه ی موفقیت دیپلماسی وتوافق برجام بود.
دیپلماسی مکانیسم صلح آمیزی برای حل اختلافات بین کشورها ارائه می دهد. به جای استفاده از اقدامات نظامی، کشورها می توانند در مذاکرات دیپلماتیکی مشکلات خود را مورد بحث قرار دهند و راه حل های قابل قبول مشترکی را پیدا کنند. به عنوان مثال، توافقات کمپ دیوید که توسط تلاش های دیپلماتیک امضا شد، منجر به صلح بین اسرائیل و مصر در سال ۱۹۷۸ شد و دهه ها از تضادات را به پایان رساند.
 در زمان های بحرانی، دیپلماسی موثر می تواند از تشدید و کاهش تاثیر بحران جلوگیری کند. دیپلمات ها برای کاهش تنش ها، ایجاد اعتماد و تسهیل ارتباط بین طرفین درگیر کار می کنند. منافع اقتصادی اغلب روابط بین المللی را شکل می دهند و دیپلماسی نقش کلیدی در ترویج تجارت، سرمایه گذاری و توسعه اقتصادی دارد. از طریق مذاکرات دوجانبه و چندجانبه، کشورها می توانند در مورد رفع اختلافات تجاری، مذاکره توافق های تجاری و ترویج همکاری های اقتصادی به کار بپردازند. توافقات ترانس-پاسیفیک (TPP) و توافقات تجاری اتحادیه اروپا نمونه هایی از تلاش های دیپلماتیک برای تقویت ارتباطات اقتصادی هستند.
دیپلماسی در حفاظت از حقوق بشر و پاسخ به بحران های انسانی در سراسر جهان نقش اساسی دارد. دیپلمات ها برای تامین کمک های انسانی، مذاکره توقف های آتش بس و تسهیل عملیات حفاظت از صلح برای حفاظت از غیرنظامیان در مناطق درگیر فعالیت می کنند. تلاش های دیپلماتیک برای پایان دادن به آپارتاید در آفریقای جنوبی که در تغییر آرام و صلح آمیز به دموکراسی در سال ۱۹۹۴ منجر شد، نشان می دهد که دیپلماسی در ترویج حقوق بشر نقش موثری دارد.