هدف قرار دادن دشمن در زمین و دریا و آسمان

کائنات|  لعیا سید حسنی - ایران دارای بزرگترین و متنوع ترین زرادخانه موشکی در خاورمیانه است. در سال 2022، ژنرال کنت مک کنزی، فرماندهی مرکزی ایالات متحده، مدعی شد که ایران «بیش از 3000» موشک بالستیک در اختیار دارد. این شامل موشک های رو به رشد موشک های کروز زمینی کشور نمی شود.
ایران در دهه گذشته به پیشرفت‌های قابل توجهی در دقت و دقت موشک‌های خود دست یافته است که این کشور را به یک قدرت موشکی شناخته شده تبدیل کرده است. تمرکز بر دقت و دقت با محدودیت برد موشکی خود تحمیلی 2000 کیلومتر همراه بوده است که برای اولین بار در سال 2015 به طور عمومی تایید شد. با این حال، ایران می تواند هر زمان که بخواهد از این محدودیت عبور کند که نمونه آن می توان به سیستم موشکی خرمشهر اشاره کرد. ایران علیرغم اتکای اولیه به موشک‌های با سوخت مایع، اکنون تاکید بیشتری بر توسعه موشک‌های سوخت جامد داشته است که این روند احتمالا ادامه خواهد داشت. ایران از سال 2017 چندین بار از موشک‌ها در جنگ استفاده کرده است، از جمله حمله موشکی بالستیک به پایگاه‌های عراقی میزبان نیروهای آمریکایی در سال 2020.
ویژگی برخی موشک‌های ایرانی
بسیاری از موشک‌های ایرانی ذاتاً قادر به حمل محموله‌های هسته‌ای هستند که این امر مدت‌ها یک نگرانی بین‌المللی بوده است: قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل از ایران می‌خواهد که « از انجام هر گونه فعالیت مرتبط با موشک‌های بالستیک طراحی شده برای حمل سلاح هسته‌ای خودداری کند». محدودیت‌های سازمان ملل بر خرید فناوری موشکی ایران و همچنین تحریم‌های هدفمند بر نهادهای درگیر در توسعه موشکی، تا سال 2023 پابرجاست که شامل حمل کلاهک هسته ای و همچنین وسایل پرتاب فضایی (SLV) که از بسیاری از فناوری های مشابه موشک های بالستیک دوربردتر استفاده می کنند.
موشک ها را می توان بر اساس سوخت مایع یا سوخت جامد طبقه بندی کرد. یک موتور موشک با سوخت مایع عموماً می‌تواند نیروی رانش بیشتری در هر پوند سوخت نسبت به یک موتور موشک جامد تولید کند. با این حال کمی پیچیده‌تر است و به قطعات ماشینکاری دقیق و متحرک زیادی نیاز دارد.
الحاق موشک‌های کروز «قدیر» و «نصیر» به نیروی دریایی سپاه
دیروز موشک‌های قدیر و نصیر تولید شده در صنایع دفاعی وزارت دفاع تحویل نیروی دریایی سپاه شد.
شروع کار این خانواده در وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح ایران با ساخت موشک نور آغاز شد. موشک نور با موتور مینی جت طلوع -۴ وارد شد و برد آن به عدد ۱۲۰ کیلومتر رسید. موشک‌هایی که در پلتفرم‌های وسیع ساحلی، دریایی و هوایی شامل بالگرد Mi-17 نیروی دریایی سپاه و جنگنده F-4 نهاجا قابل پرتاب بودند.
برنامه وزارت دفاع برای ارتقای نور برای دستیابی به بردهای بالاتر، رو به جلو حرکت کرد تا پس از نور، به قادر ۲۰۰ کیلومتری رسید. طراحی قادر مشابه نور اما با قامت کشیده‌تر بود. وجه تمایز قادر نسبت به نور این بود که این موشک قابلیت پرتاب توسط جنگنده‌های F-4 فانتوم نیروی هوایی هم را هم داشت و از این بابت، دست نیروی هوایی را برای انجام ماموریت‌های ضد کشتی باز می‌کرد. از مشخصات اعلام شده در مورد موشک کروز قادر که با نام CM-200 شناخته شده، می‌توان به برد حداقل و حداکثر ۱۵ تا ۲۰۰ کیلومتر، طول ۸/۶ متری و وزن ۷۴۶ کیلوگرمی اشاره کرد که ۱۶۵ کیلوگرم از آن را سرجنگی تشکیل می‌دهد. قادر هوا پایه با عنوان CM-200A در مشخصات خود با تغییراتی همراه بوده. نسخه هوا پایه قادر با حداقل و حداکثر برد ۲۵ تا ۲۰۰ کیلومتر، با قطر یکسان نسبت به قادر ساحل پرتاب، با کاهش طول مواجه شده و طول آن به حدود ۲/۵ متر رسیده. وزن این موشک هم با کاهش ۲۱۱ کیلوگرمی، به ۵۳۵ کیلوگرم رسیده که ۱۵۵ کیلوگرم از آن را سرجنگی تشکیل می‌دهد.
این روند توسعه ادامه یافت تا به موشک کروز قدیر رسید. موشک کروز قدیر مشابه برادر بزرگ‌تر خود اما با برد افزایش یافته به ۳۰۰ کیلومتر، استفاده گشترده ای در پرتابگرهای ساحلی و شناورهای رزمی نیروی دریایی ارتش دارد. این موشک به همراه سایر اعضای خانواده، از سیستم هدایت اینرسی برای فاز ابتدایی و هدایت راداری فعال برای فاز پایانی استفاده می‌کند. به عبارت دیگر، یعنی بعد از کشف هدف دریایی توسط رادارهای کشف (چه توسط پرتابگرهای ساحلی، شناور و هوایی)، موقعیت هدف به موشک داده شده و موشک با سیستم هدایت داخلی یا همان اینرسی که مبنای آن شتاب سنج و ژیروسکوپ برای بعنوان حسگرهای حرکت و چرخش است، به سمت هدف روانه می‌شود و پس از رسیدن به محدوده هدف و فرارسیدن زمان فعال شدن رادار موشک، موشک با استفاده از رادار روی هدف قفل کرده و در فاز پایانی هدایت آن به شکل رادار فعال انجام می‌شود. از مشخصات اعلام شده در مورد موشک CM-300 قدیر می‌توان به به برد حداقل تا حداکثر ۱۵ تا ۳۰۰ کیلومتر، قطر ۳۶۰ میلیمتری مشابه با قادر و طول حدودی یکسان با آن و وزن ۷۷۰ کیلوگرمی اشاره کرد که ۱۶۵ کیلوگرمی از آن را سرجنگی تشکیل داده است.
با توجه به ابعاد خانواده نور، ساخت نسخه‌های کوچک‌تر از خانواده نور برای بکارگیری در شناورهای موشک‌انداز نیروی دریایی سپاه هم انجام شد تا موشک‌های کوثر -۱ و۲ ساخته شد. موشکی که علاوه بر تفاوت در ابعاد، در پیشران هم دارای تفاوت بود و بجای استفاده از پیشران مینی‌جت، از موتور راکتی استفاده می‌کرد. موشک کروز بعدی در این کلاس، موشک کروز CM-35 نصر بود که با برد ۳۵ کیلومتری، در پلتفرم‌های مختلف شامل پرتابگرهای ساحلی، شناورهای تندروی نیروی دریایی سپاه و شناورهای نیروی دریایی راهبردی ارتش و همچنین بالگردهای بل -۲۰۶ نیروی دریایی سپاه و جنگنده F-4 فانتوم نیروی هوایی ارتش قابل حمل و پرتاب بود. از مشخصات اعلام شده موشک کروز CM-35 می‌توان به حداقل و حداکثر برد ۵ تا ۳۵ کیلومتری، قطر ۲۸۰ میل متری، طول ۲/۳ متری، وزن ۳۶۰ کیلوگرمی که ۱۳۰ کیلوگرم از آن را سرجنگی تشکیل می‌دهد، اشاره کرد. نسخه هواپرتاب موشک نصر با نام CM-35A با طول و قطر برابر، دارای حداقل و حداکثر برد ۵ تا ۳۵ کیلومتر است و با وزن ۳۲۱ کیلو گرمی سرجنگی ۱۳۰ کیلوگرمی حمل می‌کند.
پس از ساخت نسخه هدایت فروسرخ نصر با نام نصر بصیر، نسخه جدیدتر این موشک با نام CM-90 نصیر ساخته شد. موشکی که علاوه بر کشیده‌تر شدن بدنه و بزرگ‌تر شدن ابعادش، برخلاف سایر اعضای این خانواده که دارای پیشران راکتی بودند، از پیشران توربوجت بهره می‌برد. این موشک، نصیر با قابلیت پرتاب از روی پلتفرم‌های ساحلی و دریایی، دارای حداقل و حداکثر برد ۱۰ و ۹۰ کیلومتر است و با قطر ۱۸۰ میلی متر و طول حدود ۴ متری، با وزن ۳۵۱ کیلوگرمی می‌تواند سرجنگی ۱۳۰ کیلوگرمی را با سرعت حداکثر ۸/۰ ماخ حمل کند.
همانطور که بیان شد، کروزهای خانواده نور در برخی از زیرمجموعه‌ها دارای پیشرانه توربوجت و راکتی سوخت جامد هستند که به طور عمده موشک‌های کوتابرد ایران را تشکیل می‌دهند. استفاده از پیشران توربوجت باعث می‌شود تا موشک به بردهای بیشتر دسترسی داشته باشد و طبیعتاً می‌تواند محدوده بیشتری را برای کشف و هدف قراردادن اهداف طی کند. موشکی با چنین ساختار به این علت که پیشران توروبوجت در زمان شلیک نمی‌تواند سرعت لازم برای پرتاب و جداشدن موشک از لانچر را فراهم کند، به سرعت اولیه نیاز دارد. این نیاز با استفاده از یک بوستر سوخت جامد که موشک را به سرعت مورد نیاز برای فعالیت پیشران می‌رساند، برطرف و بوستر پس از انجام وظیفه، از موشک جدا می‌شود. در طرف مقابل، موشک‌های کروز مجهز به پیشران راکتی، نسبت به موتور توربوجت ساختار ساده‌تری داشته و علاوه بر مسائل هزینه تمام شده برای ساخت، به مانند کروزهای توربوجت به بوستر برای پرتاب نیاز ندارند. این مدل از موشک‌ها به دلیل وزن و ابعاد کمتر (که بخشی از آن با حذف بوستر موشک‌های توربوجت فراهم شده)، این امکان را فراهم می‌کند تا علاوه بر بکارگیری در شناورهای سبک، بتوان آنها را در روی پلتفرم‌های هوایی شامل بالگرد و جنگنده‌های سبک هم حمل و پرتاب کرد.
شاید مهم‌ترین نکته در موشک‌های کروز ایرانی فارق از مسئله مقدار و نوع سرجنگی، نوع پلتفرم حمل کننده، برد و نوع سیستم هدایت؛ سرعت آنها باشد. در حال حاضر کروزهای ایرانی در تمامی انواع شامل خانواده نور با سرعت حداکثر ۸/۰ ماخ و خانواده سومار، هویزه، ابومهدی با حداکثر سرعت ۷۸/۰ ماخ، همگی سرعتی زیرصوت (ساب سونیک) دارند. در شرایطی که در حال حاضر طیف وسیعی از سامانه‌های پدافندی کوتاه و میان برد برای مقابله با تهدیدات کروز در حال توسعه است، موشکی با سرعت ساب سونیک با احتمال هدف قرارگرفتن بالایی مواجه است. این احتمال علاوه بر موشک‌های کروز تهاجمی زمینی که برای هدف قرار دادن اهداف دشمن در خشکی استفاده می‌شوند و باید از مقابل طیف گسترده‌ای از رادارهای کشف و شناسایی و سامانه‌های رهگیری عبور کند، برای موشک‌های کروز ضدکشتی هم صادق است. در حال حاضر کشورها در شناورهای نظامی در کلاس‌ها و رده‌های وزنی مختلف تلاش دارند تا با استفاده از سیستم‌های پدافندی مختلف در بردهای کوتاه تا بلند و از نوع دفاع نقطه‌ای با نواخت تیر بالا تا سیستم‌های موشکی کوتاهبرد تا بردبلند، بتوانند از شناورهای خود در مقابل تهدیدات مختلفی به ویژه کروزهای ضدکشتی و پهپادهای انتحاری حفاظت کنند. در این شرایط می‌توان حدس زد در صورت استفاده از موشکی با سرعت زیرصوت، درصد موفقیت موشک و احتمال آن در رسیدن به هدف و اصابت به آن کاهش میابد. اگرچه می‌توان این درصد عدم موفقیت را با افزایش تعداد موشک‌های کروز شلیک شده جبران کرد اما استفاده از موشک‌های سوپرسونیک یا همان فراصوت با سرعتی مابین ۱ تا ۵ ماخ (بطور دقیق‌تر ۲/۱ ماخ تا ۵ ماخ) این احتمال اصابت به هدف را افزایش و شانس سامانه‌های پدافندی زمین و دریاپایه را در کشف و انهدام، کاهش می‌دهد.
ویژگی های استثنایی این موشک کروز ایران اسرائیل را ترساند
چندی پیش نیز رونمایی از موشک ابومهدی سبب نگرانی رسانه‌های اسرائیلی شده است اما این موشک کروز جدید نیروی دریایی چه ویژگی‌هایی دارد که اینچنین خبرساز شده است؟
موشک ابومهدی با استفاده از موشک فناوری هوش مصنوعی این قابلیت را دارد که در مسیر حرکت تغییرات در هدف را تشخیص دهد و با تغییر جهت حمله به هدف، توانایی فرمانده برای انتخاب هدف جدید در مسیر حرکت موشک و قابلیت حمله به یک هدف با چند موشک از جهات مختلف را داشته باشد. اما یکی از مهمترین ویژگی‌های این موشک قابلیت شلیک آن از عمق کشور به سمت اهداف دریایی است. این بدان معنی است که این موشک علاوه بر توانایی دریایی از قابلیت تهاجم زمینی هم برخوردار است و به این ترتیب اولین موشک کروز کشور با قابلیت دوگانه محسوب می‌شود.
موشک‌های کروز تهاجم زمینی یا در اصطلاح LACM با موشک‌های کروز دریایی که در اصطلاح به آنها SLCM گفته می‌شود،‌ تفاوت قابل توجهی در حوزه هدایت و کنترل دارند.
موشک‌های کروز دریایی به دلیل به‌کارگیری در محیط مسطح و بدون عوارض دریا، نیازمند سیستم‌های هدایت و کنترل ساده‌تری مانند سامانه هدایت اینرسی می‌باشد. در این روش هدایت، موشک به حسگرهایی به نام ژیروسکوپ مجهز است؛ سرعت و موقعیت زاویه‌ای موشک نسبت به هدف را مشخص کرده و مسیر موشک به سمت هدف را تصحیح می‌کنند.
اما موشک‌های کروز تهاجم زمینی به دلیل حرکت در ارتفاع پایین برای در امان ماندن از دید رادارهای دشمن می‌بایست به سیستم‌های هدایت پیچیده‌تری مجهز باشند تا بتوانند با عبور از عوارض زمین خود را به هدف مورد نظر برسانند. حال هرچه برد موشک بیشتر باشد این کار سخت‌تر می‌شود.
عمده موشک‌های کروز تهاجم زمینی از سامانه‌های هدایت ترکام و دیسمک (Tercom and DSMAC) به عنوان سامانه‌های مکمل هدایت اینرسی (INS) بهره می‌برند.
سیستم ترکام یا تکنیک تطبیق طرح با ناحیه نام دارد. این سیستم بر اساس اطلاعات دقیق توپوگرافی از زمین هدف استوار است. در این روش، محوطه‌ای از سطح زمین به طول 10 و عرض 2 کیلومتر به مربع‌های صدمتری تقسیم و ارتفاع متوسط در هر کدام از آنها مشخص و به صورت ماتریس عددی به حافظه رایانه وارد می‌شود.
با رسیدن موشک به محوطه مورد نظر ارقام اندازه‌گیری شده، با ارقام ارسالی از رایانه موشک، مقایسه و با توجه به نتیجه حاصل از مقایسه، دستور بعدی از طریق دستگاه محاسبه، به سیستم کنترل اتوماتیک صادر می‌شود.
سیستم دیگر DSMAC یا مقایسه‌گر و تطبیق‌دهنده صحنه هدف با صحنه دیجیتالی آن موجود در حافظه، است. در این سیستم از فن تطبیق نقشه دو بعدی بهره گرفته می‌شود که از یک سیستم حسگر داخلی جهت دستیابی به تصاویر متوالی زمین استفاده می‌شود. پس از انجام عمل مقایسه و تطبیق، موشک موقعیت خود را تعیین و بعد از محاسبه انحراف مسیر و انجام اصلاحات، سرانجام خود را به هدف می‌رساند.
از سوی دیگر موشک‌های کروز بسته به نوع مأموریتشان به انواع حسگرهای راداری،‌ حرارتی و اپتیکی برای کشف نیز مجهز هستند. موشک کروز ابومهدی نیز به حسگرهای دوگان یعنی ترکیبی از حسگرهای راداری فعال و غیر فعال مجهز است تا بتواند در محیط‌های جنگ الکترونیک پایداری بیشتری داشته باشد. این قابلیت موجب می‌شود موشک ابومهدی تا نزدیک هدف با استفاده از حسگر غیرفعال خود و بدون انتشار امواج راداری و تنها با جذب امواج منتشر شده توسط راداری شناور به سمت آن حرکت کند و زمانی که به نزدیکی هدف رسید با روشن کردن رادار فعال خود محل دقیق شناور دشمن را کشف کرده و آن را منهدم کند.
به این ترتیب موشک ابومهدی زمانی رادار فعال خود را روشن می‌کند که سامانه‌های پدافندی شناور هدف، کمترین زمان ممکن برای شناسایی و درگیری با آن را داشته باشند.
تا پیش از این، موشک‌های کروز دریایی کشورمان تنها قادر به پرواز در سطح دریا بودند و در صورت شلیک از پرتابگرهای ساحلی می‌بایست از نزدیکترین نقطه به ساحل شلیک می‌شدند. اما حالا نیروهای دریایی ارتش و سپاه قادر خواهند بود اهداف خود را از عمق خاک کشور و از جهات مختلف هدف قرار دهند.