گزارش
هادی هوشمند - امروز دکتر ابراهیم رئیسی رئیس جمهور ایران به دعوت همتای روس خود به مسکو سفر خواهد کرد بسیاری بر این باورند این سفر تفاهمنامه ها و توافقات تجاری اقتصادی و سیاسی بسیاری را به دنبال خواهد داشت. سفر حائز اهمیت رییس جمهور ایران به روسیه در حالی انجام می‌شود که ولادیمیر پوتین، رییس جمهور روسیه، اولین مقام عالی رتبه خارجی بود که در پیامی انتخاب ابراهیم رییسی به عنوان رییس جمهور جدید ایران را پس از برگزاری سیزدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری در خردادماه ۱۴۰۰ تبریک گفت. روسای جمهور دو کشور تاکنون دیدار حضوری با یکدیگر نداشته‌اند و بر خلاف برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته برای دیدار این دو مقام عالی رتبه در حاشیه اجلاس شانگهای در شهر دوشنبه در شهریورماه سال جاری این دیدار به دلیل ابتلای یکی از نزدیکان پوتین به کرونا و قرنطینه شدن وی به خاطر این موضوع به تعویق افتاد و این دیدار به یک گفت وگوی تلفنی تبدیل شد؛ گرچه در ۲۵ آبان ماه سال جاری نیز بار دیگر دو رییس جمهور با یکدیگر به صورت تلفنی گفت‌وگو و رایزنی کردند. سفر رییس جمهور ایران به روسیه با دستور کار توسعه تعاملات اقتصادی و تجاری دو کشور در راستای نگاه راهبردی ایران به شرق انجام می شود و کارشناسان و تحلیل‌گران عرصه سیاست خارجی در این ارتباط تاکید دارند که گسترش روابط ایران با حوزه شرق برای تقویت جایگاه ایران هم از موضع بازیگری ژئوپلیتیکی و اقتصادی و هم از موضع سیاسی در برابر فشار غرب حائز اهمیت است. سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه نیز پیشتر دیدار رئیس جمهوری ایران از مسکو را رویدادی بسیار مهم برشمرد و روابط دو کشور را نیازمند تعمیق بیشتر توصیف کرد. وزرای خارجه ایران و روسیه سفر سید ابراهیم رئیسی رئیس جمهوری کشورمان به مسکو را تحول مهمی در روابط دو کشور و فرصت خوبی برای گسترش و تعمیق روابط توصیف کردند. دستورکار سفر رئیسی به مسکو سعید خطیب‌‌زاده، سخنگوی دستگاه دیپلماسی در نشست خبری هفتگی درخصوص سفر رئیسی به مسکو گفت: «سفر رئیس‌جمهور به دعوت چندباره رئیس‌جمهور روسیه انجام می‌شود و سفر حائز اهمیتی است و در ادامه مسیر سیاست خارجی متوازن دولت است.» وی ادامه داد: «آقای دکتر رئیسی در این سفر ملاقات مفصلی با همتای خود در مسکو خواهد داشت و موضوعات مختلفی در حوزه‌‌‌‌های فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، تکنولوژیکی و مردمی و... در دستورکار است.» به گفته خطیب‌‌زاده، با توجه به پاندمی کرونا در جهان و روسیه دو طرف در تلاش هستند این سفر با رعایت پروتکل‌‌ها انجام شود. سخنگو تاکید کرد که در این راستا وزارت خارجه تیم مشخصی را طی چند هفته گذشته مامور پیگیری این سفر کرده و ان‌‌شاءالله این سفر به عنوان سفر مهم کاری دستاوردهای خودش را داشته باشد. روابط راهبردی با روسها فداحسین مالکی عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی ایران در این زمینه به خبرنگار اسپوتنیک در تهران گفت: به نظر می رسد پر اهمیت ترین سفر در ماه های اخیر در محافل بین المللی سفر رئیس جمهور جمهوری اسلامی ایران به مسکو است این سفر از نقاط مختلفی هم برای روسها و هم برای ایرانیان و البته برای دنیا بازتاب های مختلفی دارد و از اهمیت بسیاری برخوردار است. ما یک روابط راهبردی با روسها داریم چه در مسائل منطقه ای و چه در مسائل جهانی، این روابط راهبردی نیاز است با توجه به شرایط بحرانی که ما در دنیا داریم مستحکم شود. هر دو کشور قدرت های منطقه هستند و در تحولات و معادلات جهانی تاثیر گذارند، طبیعی است که مسائل اقتصادی، سیاسی و تجاری در موضوعات مهمی که بررسی می شود وجود خواهد داشت. هم بحث روابط دوجانبه و هم بحث مسائل منطقه ای و بین المللی در ملاقات آقایان رئیسی و پوتین حائز اهمیت خواهد بود. آقای دکتر فداحسین مالکی ضمن تاکید بر اهمیت بالای سفر رئیس جمهور ایران به مسکو بیان کرد: اهمیت سفر باعث می شود تا رسانه های غربی و محافل سیاسی غربی اظهار نظرهای مخربی را داشته باشند، اگر این سفر ارزشمند نبود چنین نظراتی بیان نمی شد. این سفر بسیار پر اهمیت است به ویژه برای روس ها از جهت مسائل بالکان و اوکراین و موضع گیری هایی که اکنون بین آمریکا و روسیه در جریان است و در این موضوعات قطعاً تنش های سیاسی وجود دارد. از همه مهمتر اینکه رئیس جمهور دو کشور با دیدار خود به جهان نشان می دهند که روابط عمیق و استراتژیک میان جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه در جریان است. عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی ایران روابط ایران و روسیه را بسیار خوب توصیف کرد و اظهار داشت: ما قرارداد ها و تفاهم نامه های خوبی را با روسیه در زمینه های دفاعی و تجاری داریم، به ویژه در سفر گذشته ی وزیر دفاع جمهوری اسلامی ایران به مسکو این تفاهم نامه ها به روز رسانی شد اما قطعاً قرارداد های تجاری، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی میان دو کشور می تواند در دستور کار باشد، با توجه به منافع ملی دو کشور قطعاً تفاهم نامه ها و قراردادهایی نیز امضا خواهد شد. فداحسین مالکی این سفر را بر مذاکرات وین بسیار تاثیرگذار دانست و تصریح کرد: در حالی که این سفر، سفری دو جانبه، بین المللی و بین دو قدرت منطقه ای است اما بازتاب های قابل توجهی را بر مذاکرات وین خواهد داشت، جمهوری اسلامی ایران دست پر در مذاکرات وین حضور دارد اما آمریکایی ها و غربی ها دست خالی را دارند. موضع گیری اخیر روس ها با دولت دکتر رئیسی نشاندهنده این است که آمریکایی ها و غربی ها باید تجدید نظر کنند و موضع گیری های سنتی خود را تغییر دهند. مهمترین دستور کارهای اقتصادی سفر رییس‌جمهور به مسکو همان طور که ایران در شهریورماه سال جاری در نشست دوشنبه با حمایت کشورهایی چون چین و روسیه در پی رایزنی های فشرده مقامات وزارت خارجه دولت های دوزادهم و سیزدهم به عضویت دائم سازمان شانگهای در آمد به نظر می رسد یکی از مهمترین دستور کارهای سفر رییسی به مسکو در جریان دیدار با پوتین پیگیری بحث عضویت دائم ایران در اتحادیه تجاری اوراسیا است . در همین چارچوب کارشناسان معتقد هستند با توجه به تنوع بازار و تنوع منابع موجود در کشورهای عضو این اتحادیه، عضویت دائم در آن یک فرصت قابل توجه برای اقتصاد ایران ایجاد می کند و می توان از این طریق بخشی از اثر تحریم ها را جبران کرد. قطعا ورود به اتحادیه اقتصادی اوراسیا و همکاری با این اتحادیه می‌تواند دروازه جدیدی برای اقتصاد ایران باشد که بتواند با سایر اعضا به راحتی روابط اقتصادی برقرار کند و یا روابط خود را توسعه دهد. ایران مدت طولانی شرکت کننده در موافقت نامه موقت اتحادیه اقتصادی اوراسیا بوده است و اکنون مدتی است که روند برای عقد موافقت نامه دائمی ایران با این اتحادیه آغاز شده است و این امید وجود دارد که با حمایت روسیه این روند تسریع و نهایی شود. در سال‌های اخیر روابط ایران و روسیه در حوزه تعاملات سیاسی در عرصه دو جانبه و همچنین همکاری های منطقه‌ای از رشد قابل توجهی برخوردار بوده است ولی این تعاملات در حوزه تجاری رشد چشم‌گیری نداشته است گرچه برخی از کارشناسان معتقد هستتند که اقتصاد دو کشور ایران و روسیه با توجه به نوع فعالیت های تجاری و اقتصادی دو کشور، چندان مکمل یکدیگر نیستند و نباید انتظار چشم گیری در این زمینه داشت ولی واقعیت این است که علی‌رغم این موضوع متاسفانه دو کشور از ظرفیت های حداقلی موجود نیز برای گسترش روابط استفاده نکرده اند و پتانسیل های موجود در این زمینه نادیده گرفته شده است. به گفته قائم‌مقام اتاق بازرگانی و صنعت روسیه در سال جاری میلادی حجم تجارت بین دو کشور برای اولین بار در طول روابط دو کشور به بیش از سه میلیارد دلار رسیده که بخش اعظم این حجم از مبادلات تجاری به محصولات کشاورزی دو کشور اختصاص دارد و قطعا ظرفیت‌ها بین دو کشور برای گسترش همکاری های اقتصادی بیش از آن چیزی است که اکنون وجود دارد و نسبت به برنامه بلندمدت ایران که ۲۰ میلیارد دلار میزان تجارت ایران و روسیه را در نظر گرفته است، ۳ میلیارد دلار عدد کمی است. به نظر می رسد از جمله دیگر دستور کارهای اقتصادی سفر رییسی به مسکو گسترش همکاری های دو کشور در حوزه ترانزیت و حمل و نقل باشد؛ موضوعی که می تواند برای دو کشور سالانه در آمد میلیاردی به همراه داشته باشد. ایران و روسیه هر دو با توجه به نوع اهداف و سیاست‌های خود در عرصه خارجی و مخالفت‌شان با سیاست‌های یک جانبه آمریکا در عرصه بین‌الملل بارها مورد تحریم دولت واشنگتن قرار گرفته اند و اثرات مستقیم و غیر مستقیم تحریم‌ها بر اقتصاد خود را به خصوص در حوزه های پولی و بانکی از نزدیک لمس کرده‌اند در همین چارچوب تهران و مسکو از جمله کشورهایی هستند که معتقد هستند که آمریکا دلار را به ابزاری برای فشار به کشورهای منتقد خود تبدیل کرده است و در این راستا لازم است که کشورها تا آن‌جا که امکان‌پذیر است حداقل در روابط تجاری دو طرفه از واحدهای پولی ملی خود استفاده کنند و در این ارتباط با یکدیگر پیمان دو جانبه پولی و بانکی امضا کنند در این ارتباط در سال های اخیر رایزنی‌ها و اقداماتی بین دو کشور ایران و روسیه انجام شده است و این انتظار وجود دارد با استفاده از فرصت این سفر، ایران بتواند با همکاری مشترک نسبت به بحث مراودات بانکی در یک بستر کاملاً شفاف و مشخص با روسیه اقدام کند تا بخشی از محدودیت‌های مراودات بانکی و پولی که امروز با آنها مواجهیم، کنار گذاشته شود. به نظر می رسد در جریان ملاقات چند ساعته رییس جمهور با پوتین، علاوه بر موضوعات اقتصادی، روسای جمهور دو کشور در مورد موضوعات سیاسی، دفاعی و امنیتی و آخرین تحولات منطقه‌ای و بین المللی از جمله تحولات سوریه، یمن، افغانستان، تشدید تنش‌های بین آمریکا و روسیه در حوزه اوکراین و گسترش ناتو در شرق اروپا و ... رایزنی و گفت‌وگو کنند. یکی دیگر از موضوعات مهمی که ایران و روسیه در ارتباط با آن دارای مواضع نسبتا نزدیکی با یکدیگر هستند موضوع مذاکرات وین و حمایت روسیه از موضع تهران در ارتباط با بحث لغو تحریم‌های آمریکا علیه ایران است و پیش‌بینی می‌شود در جریان سفر، مقامات عالی رتبه دو کشور رایزنی هایی برای نزدیکی هرچه بیشتر مواضع و دیدگاه‌هایشان با یکدیگر داشته باشند؛ گرچه محور اصلی این سفر موضوعات اقتصادی اعلام شده است. سفر پوتین به تهران در آینده نزدیک طی سال‌های اخیر چندین بار روسای جمهور دو کشور ایران و روسیه برای شرکت در نشست های چندجانیه و رایزنی‌های منطقه ای و بین المللی به کشورهای یکدیگر سفر کرده‌اند چنان که ولادیمیر پوتین در آذرماه ۱۳۹۴ برای شرکت در نشست سران کشورهای صادر کننده گاز، در آبان ماه ۱۳۹۶ برای شرکت در نشست سه جانبه روسای جمهور ایران، آذربایجان و روسیه و در شهریورماه ۱۳۹۷ برای شرکت در نشست سران روند آستانه به تهران سفر کرده است و در فرودگاه مهرآباد تهران به ترتیب زمان سفر مورد استقبال محمد واعظی رییس وقت دفتر رییس جمهور، کرباسیان وزیر وقت اقتصاد و دارایی، اردکانیان وزیر وقت نیرو قرار گرفت. حسن روحانی رییس جمهور وقت ایران نیز در فروردین ماه ۱۳۹۶در چارچوب روابط دوجانبه و همچنین در مردادماه ۱۳۹۸ برای شرکت در اجلاس سه جانبه سران ایران، روسیه و آذربایجان به روسیه سفر کرد و پیش بینی می شود طی آینده نزدیک با کاهش شیوع کرونا شاهد سفر مجدد پوتین به تهران برای شرکت در نشست سران روند آستانه باشیم، نشستی که محدوه زمانی برگزاری آن مشخص شده ولی تاریخ دقیق آن هنوز قطعی نشده است. سفر رییس جمهور ایران به روسیه با توجه به تحولات جاری در منطقه و عرصه بین الملل و این که پوتین در ایام شیوع کرونا دیدارهای خود با مقامات خارجی دیگر کشورها در جریان سفر به روسیه را به حداقل ممکن رسانده است مورد توجه برخی از کشورهای منطقه و فرا منطقه است و ممکن است تلاش هایی از سوی برخی از رسانه های وابسته یا برخی از دولت ها صورت بگیرد که حاشیه های این سفر را پررنگ تر از متن آن کنند و با ارائه تحلیل هایی همچون این که ایران از روی استیصال به سمت روسیه رفته است و یا این که تمایل ایران برای گسترش روابط به شرق از جمله روسیه و چین مخالف با اصل شعار» نه غربی و نه شرقی» است و یا با مطرح کردن برخی از مسائل تاریخی بین ایران و روسیه و پررنگ کردن آنها با هدف تقویت این ذهنیت در مردم ایران که روسیه کشور قابل اعتمادی نیست این سفر را از اهداف خود دور کنند و اجازه ندهند که ایران بتواند از این سفر به منافع حداکثری دست پیدا کند و این موضوعی که باید مورد توجه دست اندرکاران این سفر قرار بگیرد و در برابر این شائبه‌ها و تبلیغات احتمالی پاسخ‌های قانع کننده‌ای را به افکار عمومی ارائه کنند و این موضوع نیز مد نظر قرار گیرد که این سفر می‌تواند نقطه عطفی در روابط ایران و روسیه در دوران جدید که از آن به عنوان روسیه مقتدر یاد می‌شود، باشد.