عملیات بازگشت به برجام در چهار مرحله کلید خورد

 مهدی قدرخان- امانوئل مکرون، رئیس جمهور فرانسه روز پنجشنبه پیشنهاد کرد «میانجی صادقی» بین ایران و آمریکا، برای احیای برجام باشد. مکرون به اندیشکده شورای آتلانتیک گفت: «من برای حمایت از هر ابتکار عملی از جانب آمریكا برای برقراری مجدد گفتگوها، هر آنچه در توان داشته باشم انجام خواهم داد». مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا با بیان اینکه «دولت کنونی آمریکا رویکرد جدیدی را در قبال برجام در پیش گرفته» خاطرنشان کرد که تمام اعضای توافق برای تعامل در این زمینه آمادگی دارند. اما کسی می داند که امریکایی ها دارند چکار می کنند؟
  شورای امنیت ملی آمریکا درباره برجام تشکیل جلسه می‌دهد
دیروز رسانه‌های آمریکایی از تشکیل نشست کمیته شورای امنیت ملی آمریکا در روز جمعه با موضوع برنامه هسته‌ای ایران خبر دادند.
تارنمای آکسیوس شامگاه پنج‌شنبه با اعلام این خبر آورده است به نشانه احساس اضطراری که رئیس جمهوری بایدن نسبت به ایران احساس می‌کند، کاخ سفید روز جمعه جلسه کمیته اصلی شورای امنیت ملی را با محوریت برنامه هسته ای این کشور تشکیل می دهد.
این در حالی است که جیک سالیوان مشاور امنیت ملی کاخ سفید در نشست خبری روز پنج‌شنبه خود اعلام کرد که فعالانه در حال رایزنی با اتحادیه اروپا به ویژه سه کشور اروپایی عضو برجام یعنی انگلیس، فرانسه و آلمان هستند.
ند پرایس سخنگوی وزارت خارجه آمریکا هم روز چهارشنبه از تشکیل کمیته کارشناسی با دیدگاه‌های مختلف تحت نظر رابرت مالی نماینده ویژه آمریکا در امور ایران خبر داده بود.
جو بایدن رئیس جمهوری آمریکا در رقابت‌های انتخاباتی بر بازگشت به توافق هسته‌ای ایران وعده داده بود که از دونالد ترامپ از سال ۱۳۹۷ در اقدامی یکجانبه و در حالیکه جمهوری اسلامی ایران به تمام تعهدات خود تحت برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت پایبند بود، از این توافق خارج شد.
پس از یکسال صبر ایران و به خاطر بی عملی برخی طرف‌های برجام به ویژه اروپایی‌ها، تهران در پنج مرحله به کاهش تعهدات خود مطابق با ماده ۳۶ برجام اقدام کرد و مجلس شورای اسلامی هم در قانون راهبرد اقدام برای لغو تحریم، دولت را موظف کرد که نسبت به افزایش سطح غنی‌سازی و همچنین کاهش بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و متوقف کردن اجرای داوطلبانه پروتلک الحاقی اقدام کند.
در کمیته اصلی شورای امنیت ملی، وزیران دفاع، خارجه و دیگر بازیگران اصلی امنیت ملی آمریکا شرکت می‌کنند تا بالاترین سطح توصیه‌ها را برای ارائه به رئیس جمهوری تدوین سازند.
همچنین برخی منابع خبری دیگر هم به نقل از منابع آگاه اعلام کردند که وزیران خارجه ایالات متحده، انگلیس، فرانسه و آلمان قصد دارند به زودی، احتمالا از جمعه، در مورد نحوه احیای توافق هسته‌ای  ایران بحث کنند.
گفته می‌شود این نشست مجازی خواهد بود که در صورت برگزار نشدن در جمعه، ممکن است در هفته آینده انجام شود.
  بایدن می‌گوید که دیپلماسی بازگشته است
از سوی دیگر جو بایدن رئیس جمهوری آمریکا در یک سخنرانی در ساختمان وزارت خارجه ایالات متحده گفت: تیم لیندرکن به عنوان نماینده ویژه امریکا در امور یمن خواهد بود. او از قطع حمایت های نظامی و فروش تسلیحاتی به ائتلاف عربستان خبر داد اما گفت همزمان به ریاض برای دفاع از خود در برابر حملات موشکی که «با کمک تسلیحات ساخت ایران» صورت می‌گیرد، کمک خواهد کرد.
جو بایدن روز پنج‌شنبه در بازدید از وزارت خارجه آمریکا با اعلام این مطلب، خطاب  به دیپلمات‌ها گفت: دیپلماسی بازگشت. شما در مرکز کاری هستید که من می‌خواهم انجام دهم.
وی با بیان اینکه دیپلمات‌ها در قلب این کار قرار دارند، اظهار کرد: ما قصد داریم اتحادهای خود را احیا کنیم، می‌خواهیم بار دیگر با جهان تعامل داشته باشیم و در مقابله چالش‌هایی که با آن مواجهیم، گام برداریم.
رییس جمهوری آمریکا به تمرکز بر دیپلماسی در سیاست خارجی کاخ سفید، از جمله در برابر روسیه، تاکید کرد و با انتقاد از زندانی شدن الکسی ناوالنی گفت، این منقتد کرملین باید بی‌درنگ آزاد شود.
بایدن در سخنانی ضمن اشاره به تمدید توافق هسته‌ای «نیواستارت» که روز گذشته میان واشنگتن و مسکو امضاء شد، گفت ضمن این که به دنبال همکاری‌هایی این چنین است از ایستادن برابر ولادیمیر پوتین به علت «مداخله در انتخابات آمریکا، حملات سایبری و مسموم کردن شهروند این کشور - آلکسی ناوالنی- ابایی ندارد».
او در این سخنان به موضع «نرم دولت قبلی» برابر مسکو اشاره کرد و گفت او چنین رویکردی نخواهد داشت.
بایدن در مورد بحران کنونی در میانمار گفت، با شرکا و متحدان آمریکا در این زمینه رایزنی کرده و معتقد است دموکراسی هرگز نباید تضعیف شود، یا خواسته مردم نادیده گرفته شود.
بایدن اعلام کرد آمریکا تعامل دوباره با سازمان جهانی بهداشت را آغاز کرده و گفت ما می‌توانیم آمادگی بهتری را در مقابل همه‌گیری کرونا و همه‌گیری‌های آینده در جهان داشته باشیم. رییس جمهوری آمریکا همچنین گفت، ما دیپلماسی را بر پایان دادن به جنگ در یمن، همان جنگی که منجر به بروز فاجعه انسانی در آن کشور شده است، افزایش می‌دهیم.
بایدن همچنین اعلام کرد دولت او حمایت از جنگ یمن را متوقف می‌کند.
جو بایدن در ادامه گفت تیم لیندرکن به عنوان نماینده ویژه امریکا در امور یمن خواهد بود. او از قطع حمایت های نظامی و فروش تسلیحاتی به ائتلاف عربستان خبر داد اما گفت همزمان به ریاض برای دفاع از خود در برابر حملات موشکی که «با کمک تسلیحات ساخت ایران» صورت می‌گیرد، کمک خواهد کرد.
  برنامه «بازگشت به برجام در چهار مرحله» تا چه حد عملی است؟
«گروه بین المللی بحران» بخشی از دولت آمریکا در دوره بایدن محسوب نمی شود و تصمیم گیری در مورد استراتژی مذاکره با دولت ایران، از سوی شخص بایدن اتخاذ می شود. در برنامه چهارمرحله ای ایم گروه برای بازگشت به برجام، قرار است مرحله چهارم پس از انتخاب رئیس جمهور جدید ایران در ژوئن سال جاری آغاز شود. همزمان با شروع مذاکرات در آن زمان، بررسی مسائل مهم مربوط به تمدید قید و بندها برای برنامه های هسته ای و موشکی ایران و اقدامات این کشور در خاورمیانه، صورت می گیرد.
رابرت فورد در الشرق الاوسط نوشت: انتخاب رابرت مالی بعنوان نماینده ویژه آمریکا در مسائل ایران، از جمله نشانه های واضحی است که از نزدیکی مذاکرات ایران و آمریکا حکایت دارد. لازم به ذکر است که جک سالیون، مشاور امنیت ملی دولت بایدن در 29 ژانویه تصریح کرد که بازگشت به توافق هسته ای با ایران، از خواسته های ضروری است.
مالی و سالیوان معتقدند که مذاکرات ابتدایی با ایران باید متمرکز بر بازگشت به توافق هسته ای سال 2015 باشد و صحبت در مورد مسائل دیگری نظیر برنامه موشک های بالستیک ایران یا سیاستهای منطقه ای آن، باید در زمان های بعدی مطرح شوند. بلینکن، وزیر خارجه جدید آمریکا نیز بازگشت به توافق سال 2015 را راهی برای مذاکره در مورد موضوعات دیگر با طرف ایرانی می داند.
  بازگشت به توافق هسته‌ای با ایران چگونه است؟
بلینکن اعلام کرده است که ایران باید به تعهدات خود در برجام بازگشته و میزان غنی سازی اش را کاهش دهد. اما ایران اصرار دارد که دولت آمریکا باید نخستین گام را برداشته، تحریمها را برطرف کرده و غرامت خسارتها و زیانهای اقتصادی که متوجه ایران شده است را بپردازد.
حتی تصور اینکه دولت آمریکا به ایران غرامت مالی بپردازد، محال است. سوال مهم در این باره آن است که آیا اول تحریمهای اقتصادی ایران برطرف می شود یا اینکه گامهای ملموس ایران برای بازگشت به برجام دیده می شود؟ برخی تحلیلگران معتقدند که سالیوان در تاریخ 29 ژانویه اشاره به این مساله نداشته که دولت ایران باید اولین گام را برای بازگشت به برجام بردارد.
دولت آمریکا باید پیش از اتخاذ یک استراتژی جدید، با هم پیمانان خود در اروپا و خاورمیانه مشورت کند. با این حال، یک برنامه واحد وجود دارد که پایگاه «گروه بین المللی بحران» منتشر کرد، پایگاهی که مالی مدیر سابق آن بود. گزارش این پایگاه که در تاریخ 15 ژانویه منتشر شد، به بی اعتمادی بین واشنگتن و تهران باز می گردد. در گزارش مذکور توصیه می شود که بازگشت به توافق، طی چهار مرحله و به صورت گام به گام صورت گیرد. در مرحله اول، دولت آمریکا و هم پیمانان آن در اروپا، تدابیر اثرگذاری را اتخاذ می کنند، از جمله اینکه از راه صندوق بین المللی پول، به ایران کمک های مالی می کنند و طرف اروپایی واردات پزشکی و انسانی برای ایران را تامین مالی می کند. همانطور که در مرحله اول، اسامی مذاکره کنندگان ارشد ایران، امثال محمد جواد ظریف، از لیست تحریمهای آمریکا حذف می شود. از سوی دیگر، دولت ایران زندانیان غربی را از زندانهای خود آزاد می کنند.
مرحله دوم در بهار سال جاری اجرایی می شود و مذاکرات بین ایران و آمریکا در خصوص توافق هسته ای 2015، انجام می شود، تا یک جدول زمانی مشخص تدوین شود که براساس آن، در برابر رفع تحریمهای آمریکا، ایران هم اقدامات منطقه ای خود را متوقف می کند.
گزارش مذکور همچنین به نقش مهم آژانس بین المللی انرژی اتمی در بازرسی از اقدامات ایران در رابطه با تعهدات برجامی اش، اشاره کرده و تاکید می کند اتحادیه اروپا در مرحله دوم اقدام به تشویق شرکتهای اروپایی برای فعالیتهای تجاری در ایران می کنند.
پس از آنکه تمام کشورهای حاضر در توافق هسته ای به تعهدات خود طبق توافق سال 2015 بازگردند، دولت آمریکا می تواند مرحله سوم را شروع کرده و در مورد مسائل منطقه ای با ایران شروع به مذاکره کند. در این رابطه، یمن می تواند بهترین گزینه باشد.
قرار است مرحله چهارم پس از انتخاب رئیس جمهور جدید ایران در ژوئن سال جاری آغاز شود. همزمان با شروع مذاکرات در آن زمان، بررسی مسائل مهم مربوط به تمدید قید و بندها برای برنامه های هسته ای و موشکی ایران و دخالتهای این کشور در مسائل خاورمیانه، صورت می گیرد.
«گروه بین المللی بحران» بخشی از دولت آمریکا در دوره بایدن محسوب نمی شود و تصمیم گیری در مورد استراتژی مذاکره با دولت ایران، از سوی شخص بایدن اتخاذ می شود.
حزب جمهوری خواه و تعدادی از نمایندگان دموکرات، به کلی مخالف مذاکره با ایران هستند، همانطور که خواستار ادامه فشارها بر نظام ایران، تا چشم پوشی کامل این کشور از برنامه های هسته ای و موشکی و اقدامات منطقه ای اش هستند. جبهه مخالف را تام کاتن رهبری می کند که احتمالا در انتخابات سال 2024 هم کاندید ریاست جمهوری آمریکا می شود. کاتن به بایدن در مورد انتخاب رابرت مالی در منصب جدیدش هشدار داده، اما بایدن این هشدار را نادیده گرفته است.
انتظار می رود بایدن کانال تماس با تهران را طی هفته های آینده باز کند. اما تفاوت زیادی است بین گفته ها و اتخاذ اقدامات واقعی و ملموس. در صورتی که بایدن با برنامه های کمک مالی به ایران از محل صندوق بین المللی پول و اروپا، بدون اقدام واضحی از سوی ایران، موافقت کند، با موجی از انتقادات شدید از سوی دو حزب بزرگ در کنگره مواجه می شود.
معمولا روسای جمهور جدید، با مرور زمان نفوذ و وزنه سیاسی خود را از دست می دهند، اما بایدن در صورتی که در برابر ایران ضعیف ظاهر شود، به سرعت نفوذ خود را از دست خواهد داد.
  تروئیکای اروپا و آمریکا به زودی نشستی درباره ایران برگزار می‌کنند
خبرگزاری رویترز به نقل از چهار منبع آگاه به این مسئله نوشت وزرای خارجه آمریکا، انگلیس، فرانسه و آلمان درباره چگونگی احیای توافق هسته‌ای برجام گفت‌وگو خواهند کرد.
این منابع که خواسته‌اند هویتشان پنهان بماند زمان دقیق برگزاری این نشست را اعلام نکرده‌اند. دو نفر از آنها گفته‌اند این نشست ممکن است همین جمعه برگزار شود و دو نفر دیگر زمان آن را هفته آینده اعلام کرده‌اند.
این خبر در شرایطی منتشر شده که «جیک سالیوان»، مشاور امنیت ملی آمریکا ساعاتی قبل‌تر گفت دولت «جو بایدن»، رئیس‌جمهور جدید آمریکا در حال انجام رایزنی‌هایی با فرانسه، آلمان و انگلیس جهت رسیدن به مواضع متحد در خصوص توافق هسته‌ای ایران است. سالیوان در پاسخ به سئوالی درباره قصد دولت آمریکا برای بازگشت به برجام تصریح کرد: «فعالانه در حال تعامل با اتحادیه اروپا هستیم... در سطوح مختلف دولت با آنها گفت‌وگو می‌کنیم.»
مقام‌های دولت جو بایدن در روزهای گذشته اعلام کرده‌اند که  قصد دارند آمریکا را به توافق هسته‌ای برجام بازگردانند. آمریکا اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۹۷ با نقض تعهداتش از این توافق مورد تأیید شورای امنیت سازمان ملل متحد خارج شد.