پایان دوران واکسن‌هراسی

  ثریا علامه - منابعی از وزارت بهداشت می‌گویند بیش از ۷۰درصد افراد مجاز به واکسیناسیون، واکسن تزریق کرده‌اند و این یعنی حدود ۳۰درصد افراد بالای ۷۰ ساله هنوز قانع نشدند که واکسن تزریق کنند.متاسفانه این روزها فضای بی‌اعتمادی به واکسن در حالی به وجود آمده است که از چند وقت دیگر روند واکسیناسیون با تزریق واکسن ایرانی ادامه پیدا می‌کند و این موضوع می‌تواند حتی نگرانی‌ها را چند برابر کند. در حال حاضر مرگ‌ومیر بالا در کشورهایی که واکسن کرونا را توسعه داده‌اند تک رقمی و حتی برخی روزها به صفر رسیده است.
چندی قبل بود که علیرضا رئیسی، سخنگوی ستاد مقابله با کرونا درباره موضوع «واکسن‌هراسی» گفت:  با تزریق واکسن به هیچ‌وجه ویروس وارد بدن کسی نمی‌شود. تکه‌هایی از ویروس یا ویروس کشته شده که فعالیتی ندارد، وارد بدن می‌شود تا بدن علیه آن پادتن ترشح کند تا اگر ویروس وارد بدن شد اینها بتوانند ویروس را از بین ببرند. الان در دنیا ۵/ ۳ میلیون نفر به خاطر کرونا جان باخته‌اند و ۱۷۰ میلیون نفر نیز در دنیا مبتلا شده‌اند. الان برخی کشورها تا ۷۰ درصد افراد جمعیت‌شان  را واکسینه کرده‌اند یعنی می‌توان متصور شد همه اینها ۲ سال دیگر می‌میرند؟ پس این گزاره غلط است. رئیسی در ادامه گفت: ان‌شاءالله از تیر ماه حجم قابل توجهی واکسن ایرانی و وارداتی در اختیار خواهیم داشت. بسیار امیدوارم که از اول شهریور وارد واکسیناسیون جمعیت عادی شویم.
تند یا کند، بالاخره واکسیناسیون سالمندان کرونا در ایران شروع شده است، اما این اتفاق حالا با مانعی جدید به جز کم‌واکسنی روبرو شده است؛ جمعیت قابل توجهی از سالمندان، افراد دارای بیماری پیش‌زمینه‌ای و حتی اعضای کادر درمان که مجاز به دریافت تنها درمان قطعی کرونا هستند، هنوز به دلایل مختلف نسبت به تزریق واکسن کروناویروس قانع نشدند و یا به دنبال به تزریق یک واکسن خاص هستند.
  علاج واکسن‌هراسی؛ ضرورت اطلاع‌رسانی از نتایج واکسیناسیون
رئیس کمیته کشوری اپیدمیولوژی کووید-۱۹ می‌گوید: اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی به مردم در کنار انجام مطالعات درباره عوارض احتمالی واکسن‌های کرونا می‌تواند واکسن‌هراسی در جامعه را به حداقل برساند.
در حالی که پزشکان و کارشناسان سلامت در دنیا، واکسیناسیون همگانی را تنها علاج بازگشت جامعه جهانی به زندگی عادی و روزمره می‌دانند مدتی است که واکسن‌هراسی در کشورهای مختلف و از جمله ایران به مشکل تازه‌ای برای مقابله با کرونا تبدیل شده است؛ آن هم در حالی که این ترس با انواع شایعه‌ها و اطلاعات نادرست و بزرگنمایی عوارض واکسن‌ها در رسانه‌ها و فضای مجازی تشدید می‌شود و مردم را در مقابل این دوراهی قرار می‌دهد که واکسن بزنند یا نه.
این دوراهی سبب شده تا گروهی از سالمندان و افراد دارای بیماری زمینه‌ای و حتی بخشی از کادر درمان برای تزریق واکسن قانع نشوند یا تنها تمایل به تزریق یک واکسن خاص داشته باشند.
براساس آمار اعلام شده تا به امروز فقط ۷۰ درصد افراد مجاز به واکسیناسیون برای تزریق واکسن قانع شده‌اند. پاسخ پزشکان و کارشناسان به این افراد این است هیچ واکسنی بدون عارضه نیست اما عقل سلیم حکم می‌کند بین عوارض ویروس کرونا و واکسن، عوارض واکسن را بپذیریم.
به گفته عاطفه عابدینی دبیر علمی کمیته کشوری کووید-۱۹، بیش از ۹۰ درصد عوارض واکسن خفیف و قابل درمان است و البته واکسن کرونا عوارض شدید غیرشایع نیز دارد. در حال حاضر مرگ‌ومیر بالا در کشورهایی که واکسن کرونا را توسعه داده‌اند تک رقمی و حتی برخی روزها به صفر رسیده است.
  احتمال خطر صفر نیست
حمید سوری رئیس کمیته کشوری اپیدمیولوژی کووید-۱۹در گفت‌وگو با ایرناپلاس اظهار داشت: خطر هر مداخله بیولوژیکی از طریق دارو، واکسن، ویتامین‌ها و مواد تقویت کننده با وجود اینکه فواید بسیاری دارند هیچ‌گاه صفر نیست و ممکن است میزان خطر متفاوت باشد.
آب هم که برای حیات لازم است می‌تواند در شرایطی برای سلامت خطرناک باشد. این فرض که واکسن هیچ خطری ندارد و صد در صد ایمنی ایجاد می‌کند باید اصلاح شود. البته معنای این حرف این نیست که بترسیم و واکسن کرونا تزریق نکنیم. مهم سود و زیانی است که این موضوع برای ما دارد. اینکه اگر واکسن تزریق نکنیم چه می‌شود و اگر واکسن تزریق کنیم چه خواهد شد.
  عوارض واکسن ۲ در میلیون است
سوری ادامه داد: شانس ابتلا به کرونا زمانی که کسی واکسن نزند در جامعه ما حدود ۷۰ درصد است. در واقع افراد در مواجه‌ای که در طول روز دارند حدود ۷۰ درصد شانس ابتلا به کرونا دارند و شانس وخامت بیماری هم حدود ۲۰ درصد است. اما احتمال اینکه در صورت تزریق واکسن عارضه‌ای برای فرد ایجاد شود در بدترین شکل ممکن حدود ۲ در میلیون است. یعنی از میان یک میلیون نفری که واکسن تزریق کنند ۲ نفر ممکن است به عوارض شدید مبتلا شوند که البته دلیل آن هم این است که برخی از افراد ممکن است برای آن واکسن خاص آماده نباشند.
وی افزود: به همین دلیل برای برخی از واکسن‌ها توصیه شده است که فقط به بالای ۵۰ ساله‌ها تزریق شود و در صورت تزریق  به زیر ۵۰ ساله‌ها امکان آمبولی وجود دارد. زیرا عروق قلب افرادی که بالای ۵۰ سال هستند گسترش پیدا کرده و حتی اگر رگی آسیب ببیند و انسداد ایجاد شود رگ‌های دیگر هستند که به فرد آسیب وارد نشود اما در زیر ۵۰ ساله‌ها احتمال آسیب بیشتر است. به همین دلیل توصیه شد که زیر ۵۰ ساله‌ها یک واکسن خاص را تزریق نکنند.
به گفته سوری، واکسن هراسی نامناسب است و مقدار احتمال آسیب ناشی از واکسن نزدن به مراتب بیشتر از واکسن زدن است و اصلا این قابل مقایسه نیست. شانس بیماری در افرادی که در جامعه چرخش و گردش دارند ۷۰ درصد است و شانس عوارض واکسن زدن حدود ۲ در میلیون. این نشان می دهد که باید واکسیناسیون انجام شود. البته در مورد افراد خاص بهتر است آنها با پزشک معالج خود مشورت کنند که چه واکسنی را در چه شرایطی تزریق و چه ملاحظاتی را باید رعایت کنند.
این اپیدمیولوژیست اضافه‌کرد: بحث اصلی این است‌ که خطر هیچ‌کدام از واکسن‌های تائید شده بیشتر از نزدن آن نیست و واکسیناسیون به نفع جامعه است. ضمن اینکه ما نمی‌توانیم تا ابد ماسک بزنیم، خانه بمانیم، سفر نرویم و ممنوعیت ایجاد کنیم. جامعه باید به حدی از ایمنی برسد تا زندگی عادی جامعه بشری از سر گرفته شود. در حال حاضر بدون واکسن این امر غیرممکن خواهد بود.
به گفته سوری، کشورهایی که مرگ‌های ناشی از کرونا در آنها بالای هزار مورد در روز بوده پس از گسترش پوشش واکسیناسیون، آمار مرگ و میرشان تک رقمی و حتی بعضی روزها به صفر رسیده است. فکر نمی‌کنم جوابی مشخص‌تر از این برای کسانی که به واکسیناسیون شک دارند، وجود داشته باشد.
  اقدامات لازم در برابر واکسن هراسی
سوری در پاسخ به این پرسش که برای جلوگیری از واکسن هراسی در جامعه چه باید کرد گفت: ابتدا باید عوارض ناشی از واکسن که اجتناب ناپذیر اما نادر است را بزرگنمایی نکنیم و موردی که مشاهده می‌شود را در مقابل صدها و میلیون‌ها نفر که واکسینه شده‌اند، قرار ندهیم.
نکته دوم اینکه اطلاع‌رسانی درباره شیوه تاثیر واکسن‌ها باید انجام شود. واکسن‌ها بالقوه خطری ندارند و خطر آنها بسیار ناچیز است. همه بحث‌هایی که بر سر واکسیناسیون وجود دارد درباره مقدار اثربخشی و طول مدت ایمنی است که در افراد ایجاد می‌کند. باید در این موارد به مردم اطلاع‌رسانی کرد.  
به گفته وی باید در کشور مطالعاتی در مورد واکسن‌های مختلف و عوارض احتمالی آنها انجام شود.
رئیس کمیته کشوری اپیدمیولوژی کووید-۱۹ تاکید کرد: به صرف آنکه شرکت‌های سازنده ادعایی درباره عوارض واکسن مطرح می‌کنند، نمی‌توانیم مُبلغ آن باشیم. ممکن است پاسخ جامعه به واکسن‌های متفاوت، فرق کند که در این صورت باید در مدیریت واکسن تغییراتی ایجاد کرد. بنابراین در کنار رسانه‌های جمعی برای رفع واکسن‌هراسی باید مطالعاتی در داخل کشور انجام شود.
با اعلام نتایج علمی این مطالعات می‌توان اعتماد مردم را تقویت کرد، زیرا بسیاری از این هراس‌ها ناشی از نداشتن اطلاع کافی است. از طرفی باید از ظرفیت فضای مجازی برای ارائه اطلاعات درست و آگاهی‌رسانی اصولی در زمینه توسعه واکسیناسیون استفاده کرد.
  واکسن هراسی یا مرگ در اثر واکسن کرونا؟
دانشکده بهداشت و موسسه ملی تحقیقات سلامت دانشگاه علوم پزشکی تهران، پاسخ این پرسش که آیا فوت افراد بر اثر تزریق واکسن کرونا طبیعی است را منتشر کردند.
دستیابی برخی کشورها به فناوری تولید واکسن کرونا و ورود به فاز انسانی آن با تاییدیه سازمان‌های غذا و دارو در کشورهای مختلف باعث شده نگرانی هایی درباره برخی عوارض تزریق واکسن کرونا ایجاد شود و مطالبی درباره پیامدها و عوارض تزریق واکسن کرونا شکل ‌گیرد. در حالی‌ که دنیا امیدوار است با واکسیناسیون همگانی، انسان‌ها بتوانند به زندگی عادی و روزمره بازگردند، هراس از انجام واکسیناسیون‌ در میان برخی افراد جامعه به مشکل تازه‌ای تبدیل شده است. حال این سوال مطرح می شود که آن چه می‌شنویم و می‌خوانیم چقدر درست است و آیا تزریق واکسن کرونا ایمن است و آیا فوت افراد متعاقب تزریق واکسن می تواند طبیعی باشد؟
واکسن هایی که در برنامه ایمن سازی استفاده می شوند، بسیار موثر و ایمن هستند. با این حال هیچ واکسنی، کاملاً ایمن نیست و ممکن است پس از ایمن سازی، منجر به بروز عارضه شود. به علاوه ماهیت واکسن ها و مراحل ایمن سازی، می توانند منابع بالقوه ای برای ایجاد پیامدهای نامطلوب باشند. عوارض گـزارش شـده، ممــکن است واقـعی باشند (مثلاً در نتیجه استفاده از واکسن) یا در طی مراحل ایمن سازی بـه وجود آمده باشند و یا مربوط به واکسن یا مراحل ایمن سازی نبوده ولی صرفا از نظر زمانی بـا ایمن سازی همراه شده باشد.  عوارض نامطلوب پس از ایمن سازی به ۵ گروه طبقه بندی می شوند:
واکنش به واکسن: عوارضی که می توانند به دلیل ماهیت واکسن به وجود آیند.
اشتباه در برنامه: عوارضی که ممکن است به دلیل بروز اشتباه در مراحل ایمن سازی روی دهند.
همزمانی: عوارضی که ممکن است به ایمن سازی مربوط نباشند (و در اثر سایر علل ایجاد شده باشند) اما موقتاً به واکسن ارتباط داده شوند.
واکنش تزریق: عوارضی که به دلیل اضطراب و تشویش در اثر ترس و یا درد ناشی از تزریق بروز می کند.
واکنش ناشناخته: عوارضی که در اثر عوامل ناشناخته ایجاد می شوند.
 بیشتر واکنش های نادر و شدید واکسن ها مثل تشنج، کاهش تعداد پلاکت های خون، حملات مربوط به کاهش حجم مایعات بدن، گذرا بوده و موجب مشکلات طولانی مدت نمی شوند و شوک ناشی از دارو- که بالقوه کشنده است- نیز به شرط شناسایی سریع آن و اقدام مناسب، قابـل درمـان اسـت، بدون اینـکه اثرات طولانی مدت بر روی بیمار داشته باشـد. اگر چـه آنسفالوپاتی (اختلال در کارکرد مغز)، به عنوان واکنـش های نادر به  واکسن هایی مانند سرخک و ثلاث منتسب می شود ولی با اطمینان نمی تـوان گفت کـه واکسن، علت بروز آنسفالوپاتی است. همچنین بعضی از عوارض شدید واکسن کـه پـس از ایمن سازی اتفاق می افتد می تواند یک حادثه همزمان باشد. به طور مثال نیز در ارتباط با یکی از واکسن های ساخته شده مربوط به کرونا (واکسن شرکت فایزر) اعلام شد که پس از تزریق واکسن شش نفر جان خود را از دست دادند اما عملا ۴ نفر از این افراد جزء گروه کنترل بودند و دارونما مصرف کردند (محلول آّب نمک) و اساسا هیچ واکسنی دریافت نکرده بودند. در ارتباط با دو نفر دیگر نیز هیچ رابطه ای بین واکسن و مرگ این افراد یافت نشد و گزارش ها مطابق با  مرگ و میر طبیعی بود که برای جمعیت عمومی رخ می دهد. علاوه بر این، فوت ۶ نفر از حدود ۴۰ هزار نفری که در این مطالعه شرکت کرده‌اند، نمی‌تواند دلیلی بر نامناسب‌بودن این واکسن باشد؛ چرا که بدون شرکت در مطالعه هم تعدادی به سایر دلایل فوت می‌کنند و اگر تعداد فوت بیشتر از حد معمول منتسب به یک واقعه باشد می‌توانیم آن واقعه را غیر طبیعی عنوان کنیم.
هدف ایمن سازی، حفاظت فرد و جامعه در برابر بیماری های قـابل پیشگیری با واکسن است. گـرچـه واکسن های مورد استفاده از نظر میزان اثربخشی، بسیار مورد اطمینان هستند و عوارض جانبی آنها ناچیز است اما به طور کلی هیچ واکسنی عاری از عوارض جانبی نیست. افرادی که واکسن را دریافت می کنند ممکن است اثرات جانبی خفیفی را از خود بروز دهند و یا در موارد نادر، با عوارض شدید و حتی تهدید کننده زندگی مواجه شوند. اما در صورت عدم واکسینه شدن، احتمال ابتلاء به بیماری، عدم مصونیت و مرگ و میر بسیار بیشتر و شدیدتر از این عوارض خواهد بود، بنابراین برای افزایـش پذیرش ایمن سازی و بالابردن کیفیت خدمات، باید به موضوع غلبه بسیار چشمگیر منافع واکسیناسیون در برابر عوارض نادر احتمالی تاکید کرد و در انتساب  اثرات نامطلوب به فرایند ایمن سازی دقت کافی مبذول شود تا بی جهت هراس و نگرانی از واکسن در جامعه ایجاد نشود.