حکمرانی آب

 آذر خمسه- هر چند که تغییرات اقلیمی و خشکسالی به عنوان متهمان اصلی بحران آب در ایران معرفی می‌شوند، اما ریشه اصلی چالش این بحران نه در کمبود ذاتی منابع طبیعی، بلکه ضعف ساختاری در حکمرانی آب و بحران مدیریت است. حکمرانی آب به طیفی از سیستم‌های اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و اداری گفته می‏شود که منابع آب و سیستم‏‌های انتقال آب را در سطوح مختلف جامعه مدیریت و توسعه می‌‏دهد. ازاین‏رو حکمرانی آب بیشتر در مورد روش‏های تصمیم‏‌‌گیری است مانند اینکه چگونه، توسط چه کسی و تحت چه شرایطی این تصمیمات گرفته می‏‌شود. یکی از دلایل ناکامی در مسیر توسعه، نداشتن الگوی ملی و بومی برای حکمرانی متناسب با ارزش‌های اجتماعی و سازگار با شرایط فرهنگی و تاریخی ایران می‌‏باشد.
در سال‌های اخیر نگرانی‌های جدی در زمینه وضعیت آبی کشور، از جمله كاهش سرانه منابع آب تجديدپذير كشور، تنش آبی در بیش از 300 شهر کشور، نبود پوشش شبكه فاضلاب در حدود 50 درصد از شهرهای کشور، مصرف منابع آب تجديدشونده بیش از سطح آستانه بحراني، خشکسالی مداوم، ضعف بهره‌وری آب و … وجود داشته است.همه این گونه چالش‌ها، ضرورت توجه علمی و عملی به آن را گوشزد می‌کند.در بعد علمی، نیاز به نیروی انسانی وجود دارد که اینگونه مسائل را از بعد فنی و محیطی در زیست‌بوم کشور بشناسد و بتواند از دانش و ابزارهای روز برای تدوین سیاست‌های مناسب، اتخاذ تصمیمات ملی و محلی، تنظیم گری خرد و کلان و ارائه خدمات مطلوب به آحاد جامعه، بهره ببرد.
آب منبع طبیعی ضروری است که چشم‌اندازهای منطقه‌ای را شکل می‌دهد و برای کارکرد اکوسیستم‌ها و زندگی مطلوب انسانی بسیار حیاتی می‌باشد. در حال حاضر، این منبع حیاتی، تحت‌فشار فزاینده‌ای قرار دارد. تغییرات رژیم‌های هیدرولوژیکی به دلیل تغییرات اقلیمی، جمعیتی و اقتصادی پیامدهای جدی را برای مردم و محیط‌زیست به بار آورده است. کنگره‌های بین‌المللی اخیر آب و منابع منتشرشده، بر اهمیت حکمرانی آب در تعیین توان یک کشور برای مقابله با چالش‌های آتی آب تأکید نموده‌اند. درواقع، بسیاری از آن‌ها در این زمان به‌درستی اعلام نموده‌اند که بحران جهانی آب، بحران حکمرانی می‌باشد و نه بحران کمیابی. با بررسی منابع و مطالعات انجام‌گرفته در مورد مدیریت منابع آب در ایران می‌توان اذعان داشت که مفهوم  حکمرانی به‌طور عام و حکمرانی آب به‌طور خاص، موضوع قابل‌بحثی است که بسیاری از زوایای آن هنوز به‌درستی تبیین نشده است، و جای خالی بسیاری از مباحث مطرح‌شده در ادبیات جهانی مطالعات آب در این زمینه در ایران احساس می‌گردد.
آب در مرکز توسعه اقتصادی و اجتماعی قرار دارد و برای حفظ سلامتی، تولید مواد غذایی، تولید انرژی، مدیریت محیط زیست و ایجاد شغل حائز اهمیت است. کشور ایران به دلیل نازل بودن ریزش‌های جوی و نامناسب بودن پراکنش زمانی و مکانی آن نیازمند مدیریت مناسب در این عرصه است. از آنجاییکه حکمرانی آب مجموعه ای از سیستم‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و اجرایی موجود است که توسعه و مدیریت منـــابع آب و ارائه خدمات آب در سطوح مختلف جامعه را تنظیم می نمایـــد و در بستر این نظام‌ها شرایط مدیریت مناسب فراهم می‌شود و در مقوله حکمرانی آب سه عنصر رعایت قانون، مشروعیت و مشارکت از اهمیت زیادی برخوردار است، لذا کیفیت قوانین و مقررات در مدیریت اثربخش منابع آب کشور حائز اهمیت است.
کی از تکان‌دهنده‌ترین مصادیق ناکارآمدی و بحران مدیریتی حوزه آب، هدررفت سالانه نزدیک به 3 میلیارد مترمکعب آب تصفیه شده در شبکه‌های آب و فاضلاب شهری است. این میزان حجم عظیم آب که هدر می‌رود، معادل ظرفیت چندین سد بزرگ کشور است.