مثلث ایران نفت و محور مقاومت

 صاد میرزا پور -نفت براى کشور سوريه به عنوان ستون فقرات اقتصادى اين کشور محسوب میگردد و میزان ذخاير نفتی سوريه ۲/۴ میلیارد بشکه و میزان ذخاير گاز طبیعى سوريه ۲۴۰ میلیارد مترمكعب برآورد شده است.
حوزه هاى نفتى سوريه عمدتاً در بخش هاى شرقى و شمالى در نزديک مرزهاى عراق و ترکیه قرار دارد و پايانه هاى صادراتى و تصفیه-خانه ها در بخش غربى و در نزديک درياى مديترانه واقع است. لازم به ذکر است که اين کشور به دارا بودن نوع خاصی از نفت سبک و همچنین استخراج فسفات معروف است.
اما در سال های اخیر جنگ های داخلی، تداخلات سیاسی متعدد و در پی آن تحريم های اتحاديه اروپا و امريكا بر علیه وزارت نفت و ممانعت از صادرات نفت سوريه، اثر مخرب مستقیمی بر فرآيند استخراج و اکتشاف نفت در سوريه داشته است. شرکت های طرف قرارداد خارجی کار خود را به حالت تعويق درآورده اند و تأمین نفت مورد نیاز پالايشگاه های “حمص و بانیاس” بسیار دشوار شده که خود نیز منجر به کمبود مشتقات نفتی در فصل زمستان گرديده است. همچنین واردات و تأمین نیازهای تعمیر و نگهداری، قطعات يدکی و تجهیزات بهره برداری نفت دشوار است.
کشور سوریه به عنوان هم پیمان استراتژیک جمهوری اسلامی ایران و پل لجستیک محور مقاومت، همواره جایگاه ممتازی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران داشته است.
در دولت سیزدهم که دیپلماسی اقتصادی آسیامحور را در دستور کار دارد، جایگاه سوریه از این حیث که بخش های گسترده ای از کشور و زیربنا‌های آن باید دوباره بازسازی شوند، ویژه تر می نماید.
در جریان بحران خانمان برانداز سوریه که قریب به ۱۰ سال طول کشید، برای حفظ یکپارچگی و تمامیت ارضی این کشور و دفاع از حرم حضرت زینت (س)، جوانان ایرانی و سوری داعش را نابود کردند و اینک در روند بازسازی نیز، بنا به دعوت رئیس جمهور و تأکید مقامات عالی سوریه، جمهوری اسلامی ایران در اولویت حضور فعالانه قرار دارد.
توافقنامه های بسیاری در حوزه نفت بین ایران و سوریه وجود دارد
دیروز»بسام طعمه» همکاری بین وزارت نفت سوریه و جمهوری اسلامی ایران را خوب توصیف و تاکید کرد که توافق نامه های بسیاری در حوزه های نفتی و فسفات با ایران داریم.
وزیر نفت و صنایع معدنی در حاشیه سومین نمایشگاه بین المللی نفت و گاز سوریه در دمشق، اظهار داشت: همکاری بسیار خوبی بین وزارت نفت سوریه و جمهوری اسلامی ایران در زمینه های نفتی وجود دارد.
وی افزود: همچنین توافق نامه های بسیاری در حوزه فسفات و سرمایه گذاری نفتی با جمهوری اسلامی ایران منعقد شده که در حال اجرا می باشد.
وزیر نفت و صنایع معدنی سوریه همکاری با ایران را فرصت ارزشمند و بزرگ در حوزه اقتصادی دانست و تاکید کرد: هرگونه مانعی که سبب کارشکنی در زمینه همکاری ها میان دمشق – تهران شود را از بین می بریم.
وی ادامه داد: بین ما و دوستانمان در ایران در حال حاضر برنامه هایی طراحی شده که در حال انجام و پیشبرد آن هستیم.
طعمه افزود: ما به صورت دوره ای با آقای «عباس اکبری» (مشاور معاون اول رییس جمهور و دبیر ستاد توسعه روابط اقتصادی جمهوری اسلامی ایران و سوریه و با حمایت همه جانبه و پیگیری های آقای «مهدی سبحانی» سفیر ایران در سوریه برای انعقاد قراردادها دیدار و رایزنی می کنیم.
چرایی و اهمیت موضوع
صنعت نفت و گاز سوریه یکی از بازار‌های مهم و هدف ایران برای سرمایه گذاری محسوب می‌شود. هم افزایی دو کشور در حوزه نفت و گاز، پاسخی دندان شکن به آن‌هایی است که می خواهند با سوق دادن فشار‌های حداکثری از بعد نظامی و امنیتی به بعد اقتصادی، محور مقاومت را به زانو درآورند. یکی از جدی ترین مسائل فراروی محور مقاومت، موضوع تأمین انرژی کشور‌های جبهه مقاومت اسلامی است؛ اما برای برطرف ساختن این چالش، راهکار‌هایی وجود دارد.
اول: جمهوری اسلامی ایران می تواند با صادرات سوخت به این کشورها، مشکل را تا حدودی رفع کند. بدین ترتیب نیاز هم پیمانان تأمین و یک بازار اقتصادی برای ایران ایجاد می‌شود. لازم به یادآوری است که سوریه به سبب اعمال تحریم‌های «سزار» از سوی آمریکا، نمی‌تواند از کشوری غیر از ایران سوخت وارد کند و اگر هم بتواند، کار دشواری است.
دوم: ایرانی ها می توانند با صدور خدمات فنی و مهندسی و تجهیزات نفتی، پالایشگاه های سوریه را به ظرفیت تولید واقعی خود برسانند. به باور کارشناسان، فعلاً بهترین مسیر برای تأمین سوخت سوریه، تعمیر و بازسازی پالایشگاه‌های این کشور است.
سوم: سوریه توان پرداخت ارزی چندانی ندارد و روند بازگشت هزینه محصولات نفتی صادراتی طولانی خواهد بود؛ اما ایران می‌تواند برای بازگرداندن هزینه ها، تهاتر با مواد معدنی و قراضه‌های آهن برای استفاده در صنایع ذوب‌آهن را انجام دهد. همچنین معوض صادرات فرآورده‌های نفتی، ایران می‌تواند در سواحل دریای مدیترانه در سوریه، یک پایانه نفتی در اختیار بگیرد و برای صادرات به کشور‌های حوزه مدیترانه، از آن استفاده کند.
چهارم: یک راهکار بلندمدت برای تأمین سوخت مورد نیاز سوریه و سایر کشور‌های محور مقاومت، احداث پالایشگاه و کارخانه‌های پتروشیمی است که به عنوان یک پایگاه فرامرزی، می‌توانند درآمد پایداری برای کشورمان ایجاد کنند.
پنجم: سوریه پیش از جنگ نیز هیچ گونه فرآورده نفتی نداشت و صادرات محدود به نفت خام بود؛ لذا صادرات فرآورده‌های نفتی به سوریه راهکاری مهم برای تأمین نیاز‌های دوجانبه است.
ششم: تأسیس مرکز علمی و انتقال دانش فنی و تجارب نیرو‌های متخصص ایرانی در زمینه هایی که کشور را به خودکفایی رسانده اند، مانند: تولید تکنولوژی‌های برقی و کنترلی در صنعت نفت، گاز و پتروشیمی، ساخت کارخانه نمک‌زدایی از نفت استخراج شده، طراحی و تولید مته‌های حفاری به‌صورت بومی، طراحی و ساخت دکل‌های حفاری، تولید ماشین‌آلات و ساخت واحد‌های صنعتی در بخش پتروشیمی که از توانمندی های جدید کشور هستند.
هفتم: حضور در نمایشگاه های بین المللی نفت و گاز که متناوباً در سوریه برگزار می شود، می تواند مزیت های همکاری با شرکت های ایرانی را در رقابت با دیگر کشور‌ها برجسته کند. کما اینکه در سال های اخیر سوری‌ها قرارداد‌هایی در حوزه نفت و گاز با ایران منعقد و در زمینه های حفاری، اکتشاف، استخراج، تولید، ایجاد مخازن، بهبود بازده میدان‌های نفت و گاز و احداث کارخانه‌های پتروشیمی، پروژه هایی به شرکت های ایرانی واگذار کرده اند. اما متخصصان می گویند توافقات کنونی متناسب با ظرفیت های موجود نیست و به توافقات مکمل، گسترده تر و جدیدتر نیاز است.
نمایشگاه نفت و گاز سوریه، زمینه ها و فرصت ها
سومین دوره نمایشگاه بین المللی نفت و گاز سوریه با عنوان «سرپترو ۲۰۲۲» با حضور بیش از ۶۰ شرکت داخلی و خارجی (هشت شرکت ایرانی) شامگاه جمعه ۳۱ تیرماه در محل دائمی برگزاری نمایشگاه های بین المللی دمشق، با حضور مقامات سوری و سفیر جمهوری اسلامی ایران در دمشق افتتاح شد.
 این نمایشگاه در زمینه های مختلفی از جمله حمل و نقل، مواد پتروشیمی، ایمنی و سلامت، بازیافت مواد پتروشیمی، مواد معدنی در حوزه نفت و گاز و پتروشیمی، مشاوره و تحقیقات زیست محیطی پتروشیمی، تجهیزات، استخراج، اکتشاف و … خدمات ارایه می دهد.
سومین دوره از نمایشگاه تخصصی بین المللی نفت و گاز سوریه با حضور «بسام طعمه» وزیر نفت و معادن معدنی سوریه و مهدی سبحانی سفیر جمهوری اسلامی ایران در سوریه و همچنین برخی مقامات سوری و خبرنگاران افتتاح شد.
هدف از برگزاری این نمایشگاه ورود به بازار سرمایه گذاری در زمینه نفت و گاز در سوریه و ایجاد فرصت برای شرکت ها در عرصه ی جهانی برای ورود محصولات خود به بازار کشور سوریه اعلام شده است.
این بازار یکی از بازارهای بالقوه و مهم برای صادرات محصولات ایرانی به سوریه است و شاید حضور در این نمایشگاه سبب ایجاد ارتباط مستقیم بین تاجران دو کشور باشد.
یکی از منابع اصلی و حیاتی تامین مالی دولت سوریه، همواره صنعت نفت و گاز بوده که با آغاز بحران این کشور ابتدا گروه های تروریستی همچون داعش سال ها اقدام به سرقت نفت این کشور کردند و سپس تروریست های آمریکایی جایگزین گروه های تکفیری در سرقت جان و مال سوری ها شدند.
با وجود اینکه درآمد حاصل از نفت در کشور سوریه در مقایسه با سایر کشورهای نفت خیز خاورمیانه اندک است، اما همین میزان نیز اهمیت بسیار زیادی برای دولت سوریه دارد.
مخازن نفت سوریه بیشتر در شرق این کشور و در  استان دیر الزور و نزدیک مرز عراق، و منطقه حسکه در شمال ‌شرق سوریه متمرکز شده است. پس از وقوع جنگ و آغاز درگیری‌ها در سال ۲۰۱۱ تولید نفت این کشور فروپاشید و می‌توان گفت که عملا متوقف شد.
تا سال ۲۰۱۴ داعش کنترل بخش اعظمی از مناطق و ذخایر نفتی شرق سوریه، از جمله العمر، بزرگترین مخزن نفت این کشور را در استان دیر الزور در دست گرفت.
 به دنبال آن، فروش نفت به یکی از بزرگ‌ترین منابع تامین مالی داعش تبدیل شد، تا جایی که وزارت دفاع ایالات متحده آمریکا در سال ۲۰۱۵ فاش کرد که درآمد داعش از فروش نفت سوریه ماهانه حدود ۴۰ میلیون دلار است.
بعد از حمله ناگهانی ترکیه و عملیات نظامی این کشور در شمال سوریه با این‌که کردها کنترل و تسلط‌شان را زیر نظر تروریست های آمریکایی بر مناطق زیادی از خاک سوریه از دست داده‌اند، اما هنوز هم کنترل بیشتر مخازن نفتی شرق فرات در دست نیروهای دموکراتیک و آمریکایی ها باقی مانده است.
با توجه به شرایطی که اکنون وجود دارد، دولت بشار اسد به شدت محتاج ذخایر نفتی است و مجبور به واردات مقادیر قابل توجهی نفت از کشورهای خارجی است، اما به دلیل تحریم های یکجانبه و سختگیرانه اتحادیه اروپا و آمریکا واردات نفت نیز کاری بس دشوار برای دولت بشار اسد است.
در سال های اخیر تامین‌کننده اصلی نفت سوریه جمهوری اسلامی ایران بوده است.
چندی پیش مدیر عامل شرکت نفتی انگلیسی «گولف سندس» ادعا کرده بود که کردهای سوریه در حال حاضر حدود ۷۰ هزار بشکه در روز نفت خام استخراج می کنند.  وی در گفت وگوی دیگری با نشریه MEES پیشنهاد کرده بود که نفت مناطق تحت کنترل کردهای سوریه برای تامین نیازهای مردم این کشور و تحت نظر سازمان ملل هزینه شود.  
بر اساس آمار و ارقام وزارت نفت سوریه، روزانه ۷۰ هزار بشکه نفت این کشور توسط نیروهای اشغالگر آمریکایی و نیروهای مزدور آن در مناطق شرقی سوریه سرقت می‌شود.
آمریکا در طول یک دهه از جنگ علیه سوریه به بهانه و ادعای مقابله با تروریسم و داعش همواره از شبه نظامیان جدایی طلب حمایت کرده و مناطق نفت‌خیز سوریه را اشغال کرده است، به گونه ای که حتی دونالد ترامپ، رئیس جمهور سابق ‌آمریکا به صراحت گفته بود که حضور نظامیان آمریکا در سوریه به خاطر چاه‌های نفت است.
با گذشت چند سال از بحران سوریه و استقرار امنیت در بسیاری از مناطق این کشور که به برکت خون شهدای سوری و جبهه مقاومت اسلامی رقم خورده، برپایی نمایشگاه نفت و گاز سوریه فرصت مناسبی است که مشارکت کنندگان ضمن معرفی محصولات خود به مدیران بخش خصوصی و مقامات دولتی سوریه بتوانند با آنها مذاکره مستقیم و رو در رو داشته باشند.
با توجه به‌ وجود ارتباط سیاسی استراتژیک سوریه با ایران و همچنین نزدیک شدن جنگ سوریه به آخرین ایستگاه خود و در عین حال آسیب دیدن جدی زیر ساخت های این کشور و نیاز به بازسازی آن و در عین حال تعرفه های پایین گمرکی برای ایران که چهار درصد است و عدم حضور رقبای منطقه ای ایران در سوریه به ویژه در صنعت نفت و پتروشیمی و همچنین وجود ذخایر نفتی ارزنده در سوریه که نیاز به مشارکت در استخراج، پالایش و تولید فرآورده های نفتی دارد، تمامی این موارد نشان دهنده بستر مناسب برای سرمایه گذاری در این حوزه است. سفیر جمهوری اسلامی ایران در سوریه نیز در مراسم افتتاحیه این نمایشگاه در جمع خبرنگاران اظهار داشت: هشت شرکت بزرگ ایرانی در این نمایشگاه حضور دارند که محصولات خود را به هشتاد کشور جهان صادر می کنند.
مهدی سبحانی افزود: ایران در زمینه نفت، گاز و پتروشیمی و تجهیزات و مواد نفتی تجربه بسیار گرانبهایی دارد.
وی خاطرنشان کرد: برگزاری این نمایشگاه این فرصت را به شرکت های خصوصی می دهد که ارتباط خود را با شرکت های سوری افزایش دهند.
سفیر جمهوری اسلامی ایران در سوریه گفت: با توجه به تحریم های ظالمانه دشمنان علیه ایران و سوریه، ایران می تواند در زمینه نفت و گاز و پتروشیمی مکمل شرکت های سوری باشد.
وی تصریح کرد: در زمینه همکاری های نفتی همیشه همکاری میان ما و سوریه وجود خواهد داشت و ما دوست دوران سخت هستیم.
مدیرکل گروه بین‌الملل مشهدانی، برگزارکننده این دوره از نمایشگاه نفت دمشق نیز طی سخنانی گفت: این نمایشگاه زیر نظر وزارت نفت و منابع معدنی سوریه راه‌اندازی شده است.
خلف مشهدانی افزود: در این نمایشگاه ۶۰ شرکت از شرکت‌های دولتی و خصوصی و بخش های مشترک و گروهی از متخصصان و کارشناسان صنایع نفت و انرژی داخلی و خارجی حضور دارند.
مشهدانی خاطرنشان کرد: این نمایشگاه به صورت مجازی برای کسانی که امکان حضور یا شرکت نداشتند در دسترس خواهد بود و لینک ورود به آن در اولین روز راه اندازی منتشر شد.
در این دوره از نمایشگاه بین المللی نفت و گاز سوریه که ۶۰ شرکت داخلی و خارجی شرکت کرده اند، هشت شرکت ایرانی نیز مشارکت و حضور پررنگ دارند.
نمایشگاه «سرپترو ۲۰۲۲»تا ۲۵ جولای مصادف با دوشنبه سوم مرداد ماه ادامه دارد و علاقمندان می توانند در این سه روز از ساعت پنج عصر تا ده شب به محل برگزاری نمایشگاه های بین المللی شهر دمشق مراجعه کرده و از این نمایشگاه دیدن کنند.