دلایل فرهنگی و محیطی ناباروری در ایران

 مریم همایونی - طبق گزارش های سازمان بهداشت جهانی بیش از ۸۰ میلیون زوج ها ( حدود 10 درصد) در جهان نابارورند، در حالی که هم اکنون طبق نتایج مختلف حدود 3 میلیون از زوج های ایرانی ( 13 تا 15 درصد) نابارور هستند.
 چندی پیش«دفتر سلامت و جمعیت خانواده وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی» طی آماری اعلام کرد که حدود سه ‌میلیون از زوج های ایرانی نابارور هستند؛ زوج ‌های نابارور به كسانی اطلاق می شود كه به مدت یكسال از هیچ روش جلوگیری از بارداری استفاده نكرد‌ه‌ باشند اما هنوز بچه‌ دار نشد‌ه‌ و اقدامات درمانی نیز انجام نداده ‌اند.
به اعتقاد متخصصان زنان و نازایی، ناباروری تنها مشکل زنانه نیست و فاکتورهای مردانه نیز در این امر دخالت دارند؛ در حال حاضر 40 درصد نازایی ها ناشی از ناتوانی زنانه، 40 درصد ناشی از ناتوانی مردانه و حدود 20 درصد نیز مربوط به ناتوانی هر دو زوجین است.
میزان شیوع ناباروری در پژوهشهای مختلف بسیار بالا گزارش شده‌است. شیوع طول عمر ناباروری بین ۶/۶ درصد تا ۲۶/۴ درصد و میانگین شیوع یک ساله آن حدود ۹ درصد تخمین زده شده‌است و تنها در سال ۲۰۰۷، ۷۲/۴ میلیون نفر در جهان نابارور بودند. اگرچه پژوهشهای مختلف نشان دادهاند که تقریباً یک سوم از موارد ناباروری به عواملی که بر زنان تأثیر می‌گذارند نسبت داده می‌شود، یک سوم به خاطر ناباروری مردان است و یک سوم به وسیله ترکیبی از مشکلات در هر دو فرد روی می‌دهد اما با وجود این، حداقل به دو دلیل زنان نابارور بیشتر تحت فشار قرار دارند. اولاً به نظر می‌رسد که در بیشتر جوامع و بهخصوص در جوامع در حال توسعه ناباروری بیشتر مشکلی زنانه انگاشته می‌شود. نکته دوم این است که بیشتر درمانهای پزشکی ناباروری، حتی وقتی بیماری مربوط به مرد است بر روی زنان انجام می‌گیرد و آنها در معرض انواع روشهای تهاجمی درمانی قرار می‌گیرند.
ناباروری اگرچه مشکل امروز و دیروز نیست، اما خوشبختانه در حال حاضر، شرایط مناسب درمان این مشکل در کشور شکل گرفته و به این ترتیب، برچسب‌ها و مشکلات، نگرانی‌ها و پیامدهای ناشی از ناباروری کمرنگ‌تر شده است.
  ۲۰ درصد زوج های ایرانی با چالش ناباروری مواجه هستند
روز گذشته دبیر علمی سمینار کاربرد سلول های بنیادی و پزشکی بازساختی در درمان ناباروری گفت: براساس آمارهای موجود حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد زوج های ایرانی با چالش ناباروری مواجه هستند.
دکتر سمیه کاظم نژاد عضو هیات علمی پژوهشگاه ابن سینا در نشست خبری سمینار سلول های بنیادی و پزشکی بازساختی در درمان ناباروری که در سالن همایش مرکز ناباروری ابن سینا، برگزار شد، افزود: بیشتر این افراد با مداخلات درمانی پیشرفته می توانند درمان شوند.
وی یادآور شد: عده ای از این زوج ها با روش های درمانی موجود حتی پیشرفته هم درمان نمی شوند و احتمال باروری آنان کمتر از ۱۰ درصد است، به همین دلیل لزوم توسعه فناوری های نوین احساس می شود. با توجه به پیشرفت هایی که در حوزه کمک باروری رخ داده است ، خیلی از این زوجین درمان می شوند.
دبیر علمی سمینار کاربرد سلول های بنیادی و پزشکی بازساختی در درمان ناباروری ادامه داد: سلول درمانی یکی از فناوری های نوین است که امید زیادی را برای افزایش احتمال باروری این دسته از زوجین ایجاد کرده است.
کاظم نژاد افزود: در دنیا فعالیت ها و تحقیقات زیادی در حوزه سلول های بنیادی در عرصه های مختلف از جمله درمان ناباروری در حال انجام است و دستاوردهای خوبی داشته است.
  هزینه‌ 100 میلیاردی بیمه سلامت در سال 99 برای داروهای ناباروری
چهارمیلیون زوج نابارور در ایران وجود دارد و هزینه‌کرد سازمان بیمه سلامت در سال ۹۹ صرفاً برای داروهای ناباروری ۱۰۰میلیارد تومان بوده است.
دکتر محمدرضا صادقی رئیس مرکز و پژوهشگاه درمان ناباروری ابن‌سینا ، با اشاره به تأکید مقام معظم رهبری بر ضرورت افزایش جمعیت و فرزندآوری اظهار داشت: بحث جمعیت در کشور جدی است، با توجه به سیاست‌های جمعیتی که وجود داشته، بحث فرزندآوری مغفول مانده است و در آینده نه‌چندان دور، در زمینه نیروی جوان و مولد کاری با مشکل مواجه می‌شویم و این مسئله باید از سوی سیاستگذاران مورد توجه جدی قرار بگیرد؛ حضور سازمان‌های بیمه‌گر به‌عنوان بازیگر اصلی در ارائه خدمات فرزندآوری، ضروری است.
وی افزود: از جمعیت 84میلیونی ایران، 26 میلیون زوج در کشور داریم که بر اساس برآوردها، 15 درصد زوجینی که در دوره باروری و در سنین 25 تا 40 سال قرار دارند، مشکل ناباروری دارند. در سال 92 تا 94 بررسی کردیم که در برخی استان‌های پرجمعیت کشور آمار ناباروری بیشتر و حدود 20 درصد است، در کشور حدود 4 میلیون زوج نابارور داریم که نیازمند دریافت خدمات درمان مشکل ناباروری هستند.
صادقی خاطرنشان کرد: حدود 10 میلیون نفر جوان‌ آماده‌ ازدواج و به‌اصطلاح دم‌بخت داریم که به‌دلیل مشکلات اجتماعی و معیشتی زمینه ازدواج برای آنها فراهم نیست. در سال‌های دهه 60 به‌ازای هر مادر، 6 فرزند داشتیم که این عدد امروز به 1.8 فرزند به‌ازای هر مادر رسیده است؛ بنابراین اگر سیاست‌های جمعیتی در کشور رفع شود، پتانسیل این وجود دارد که 10 میلیون تولد در کشور رخ دهد و بخشی از کاهش جمعیت را جبران کند و فشارهایی را که از جنبه روانی و اجتماعی بر زوجین نابارور ایجاد می‌شود نیز کاهش دهد.
  زوج های نابارور در حسرت بچه دار شدن نمی مانند
برخی از مراکز درمانی، بخشی از هزینه‌های درمان ناباروری را دولت پرداخت می‌کند.آمار ناباروری در ایران بالاتر از آمار جهانی؛ زوج های نابارور در حسرت بچه دار شدن نمی مانند زوج‌های نابارور علاوه بر مشکلات روحی و جسمی باید رنج پرداخت هزینه گزاف درمان را هم تحمل کنند.
در کلینیک‌های خصوصی هم  هزینه درمان ناباروری آن قدر بالاست که زوج های نابارور  قید درمان را می‌زنند، گاهی هر زوج فقط یک بار قادر به انجام عمل پر ریسک لقاح ‌مصنوعی است و از نیمه درمان آن را رها می‌کند.
در همین زمینه مدیر مرکز فوق تخصصی درمان ناباروری ابن سینا گفت:مسائل زیست محیطی ،آلودگی هوا،رژیم غذایی ،کاهش ویتامین ها ،بیماری دیابت و کم کاری یا پرکاری تیروئید از جمله مسائلی است که بر قدرت باروری تاثیر می گذارد.
بذرافکن افزود: بر اساس سازمان بهداشت جهانی حدود سه میلیون زوج نابارور در کشور وجود دارد که نشان می دهد آمار ناباروری در ایران بالاتر از آمار جهانی است.
وی گفت :در برخی مراکز درمانی ناباروری استان البرز دولت میزان زیادی از هزینه های درمان زوج های نابارور را پرداخت می کند تا شاهد رشد جمعیت در کشور باشیم.
مدیر مرکز فوق تخصصی درمان ناباروری ابن سینا افزود: مرکز درمانی ناباروری ابن سینا تاکنون به ده هزار زوج ارائه خدمت داشته است و دیگر شنیدن صدای نوزاد برای زوج های نابارور حسرت نیست.
بذرافکن گفت:در برخی مراکز ناباروری ۸۵ در صد از هزینه‌های درمان را دولت پرداخت می‌کند و زوج های نابارور البرزی می توانند با مراجعه به این مراکز از خدمات درمانی با هزینه ای بسیار کمتر  برای درمان ناباروری  بهره مند شوند.
  ناباروری و علل آن
دكتر محمد رضا نوروزی، دبیر انجمن باروری و ناباروری ایران دلایل فرهنگی و محیطی، بالارفتن سن ازدواج و افزایش سن تقاضا برای بارداری را از جمله عوامل تاثیر گذار در ناباروری عنوان کرد و گفت: در حال حاضر عواملی مانند استرس و اضطراب‌ به صورت غیرمستقیم در روند باروری اختلال ایجاد می‌ كند.
وی افزود: آلاینده های صوتی و استفاده مداوم از لپ ‌تاپ به روی پا (که حرارت تولید می ‌كند) نیز باعث اختلال در نطفه‌ سازی در مردان می‌ شود. آلاینده‌های محیطی و شیمیایی نیز در ناباروری نقش بسیار زیادی دارند. مثلا مواد شیمیایی در محیط كار، بر نطفه‌ سازی مردان تاثیر می‌ گذارد.
به گفته وی، اخیرا تحقیقات نشان داده اند كه تاثیر برخی از موادی كه در ظروف جدید نچسب به كار می ‌رود از طریق مواد غذایی قابل ‌انتقال است و بر باروری مردان تاثیر می‌ گذارد.
  نقش مواد مخدر و دخانیات در ناباوری
دكتر محمد ابراهیم پارسا نژاد، رییس انجمن باروری و ناباروری ایران گفت: هم اکنون 50 مركز ناباوری خصوصی و دولتی در ایران فعال هستند كه به زوج ها خدمات خود را ارایه می دهند تا با روش ها و اقدامات علمی بتوانند صاحب فرزند شوند.
وی افزود: در حال حاضر حدود 70 تا 75 درصد زوج هایی كه به مراكز درمانی مراجعه می كنند می توانند با روش های معمولی درمان و باردار شوند و 25 درصد زوج های نابارور نیز به روش های پیشرفته ناباروری یا روش های كمك ناباروری نیاز دارند. برخی از زوج ها نیز برای بچه دار شدن نیاز به جنین اهدایی، رحم واگذاری، تخمك اهدایی و سایر روش هایی دارند.
وی درباره تاثیر مصرف دخانیات و مواد مخدر بر ناباروری اظهار داشت : یكی از عوامل مهم ناباروری در مردان و زنان، مصرف مواد مخدر و دخانیات به ویژه سیگار است بنابراین سازمان بهداشت جهانی به مردم توصیه می‌كند تا از استعمال دخانیات و مواد مخدر خوداری كنند.
  تاثیر عوامل محیطی بر ناباروری
البته عوامل متعددی در زمینه باروری تاثیر گذار است، همچون عوامل ژنتیکی، فیزیولوژیک، هورمونی و به ویژه عوامل محیطی و ما امروزه شاهد آن هستیم که نقش عوامل محیطی در وقوع ناباروری به ویژه در مردان بیشتر می‌شود و این امر بسیار مهم است که ما نسبت به این مسائل آگاه باشیم و بتوانیم به خوبی برنامه‌ریزی کنیم و عوامل مزاحم را جهت درمان ناباروری از بین ببریم و نهایتا به بچه دار شدن زوجین جهت داشتن فرزندی سالم کمک کنیم.
در همین زمینه صادقی تبار با اشاره به اینکه به برکت توسعه دانش پزشکی در کشور و توانمندی متخصصان ما در سطح جهان به ویژه در سطح منطقه دیگر نیازی به درمان در خارج از کشور نیست، گفت: در واقع کشور ما چند مزیت مهم دارد که زوجین جهت درمان ناباروری می‌توانند از آن استفاده کنند. امروزه بسیاری از زوجین از خارج از کشور جهت درمان ناباروری به ایران می‌آیند. تخصص و تبحر تیم درمانی همکاران ما در حوزه درمان ناباروری، تجهیزات، امکانات و تکنولوژی های به روز و ارزان بودن خدمات درمان ناباروری در کشور ما نسبت به دیگر کشورها سبب ایجاد گردشگری سلامت شده و طبیعتا استفاده از این شرایط و امکانات برای زوجین در کشور به خوبی فراهم و در دسترس است.
وی با بر شمردن اهمیت اینکه سنین باروری سنین حساس و خاصی است و نمی‌توان به راحتی زمان را در آن نادیده گرفت و از دست داد تاکید کرد: لازم است بهترین و موثرترین روش را برای انتخاب مرکز و شیوه درمانی در نظر گرفت.
  چند روش طلایی برای بچه دار شدن
محمدرضا صادقی، جنین ‌شناس و رئیس پژوهشگاه و مرکز فوق ‌تخصصی درمان ناباروری و سقط مکرر ابن‌سینا در این خصوص به روش های درمانی ناباروری اشاره کرد و گفت: در حال حاضر تمامی زوج ها می توانند با استفاده از روش های پیشرفته و روش های كمك باروری صاحب فرزند شوند؛ درمان حدود 50 درصد از زوج هایی كه لقاح خارج رحم (IVF ) انجام می دهند همراه با موفقیت است یعنی از هر دو نفر كه اقدام به این كار می كنند یك نفر نتیجه می گیرد.
معاون پژوهشی پژوهشگاه فناوری نوین علوم زیستی جهاد دانشگاهی ابن سینا اظهارداشت: در روش لقاح خارج از رحم (IVF ) می توان 2 تا 3 بار این روش را در بیمار تكرار كرد و اگر نتیجه نگرفت از دیگر روش های كمك ناباروری باید استفاده كرد.
به گفته وی، یکی دیگر از روش های درمانی ناباروری، روش (IUI ) است. در این روش تلقیح اسپرم شسته شده به داخل رحم زن صورت می گیرد.
وی خاطر نشان كرد: امروزه با توجه به پیشرفت علم می توان 10 تا 15 سال جنین منجمد شده را در شرایط خاصی نگهداری كنند و زوجین پس از سالها می توانند مجددا صاحب فرزند شوند. همچنین حدود2تا 3 سال پیش مجلس شورای اسلامی مصوبه ‹اهدای جنین› را تصویب كرد تا زوجین با استفاده از این روش به صورت حقوقی و قانونی از جنین مناسب و شرعی استفاده كنند.
  هزینه های گزاف درمانی؛ مشکل اصلی زوجین نابارور
مهم‌ترین مشكلات در درمان ناباروری هزینه گزاف درمان است. بیمه‌ ها چنین هزینه‌ هایی را تحت‌ پوشش قرار نمی ‌دهند و یكی از دلایل عدم مراجعه به متخصصان زنان و زایمان و نازایی گرانی خدمات درمانی است؛ درایران درمان ناباروری تحت ‌پوشش خدمات بیمه ای قرار نگرفته است و تنها برخی بیمه‌ های تكمیلی آن هم بخشی از هزینه ‌های درمان را تحت ‌پوشش قرار داده اند. هزینه دارو های درمان ناباروی ماهانه مبلغ زیادی را برای زوجین تحمیل می كند .
از سال ۱۳۹۳ هرساله بودجه ناباروری به وزارت بهداشت تعلق می‌ گرفت اما براساس گزارش ‌ها و بررسی ‌های میدانی تنها ۲۰ درصد از این بودجه صرف ناباروران می ‌شد.
سیدحامد برکاتی، مدیرکل سلامت خانواده، جمعیت و مدارس وزارت بهداشت چند ماه پیش در این  خصوص گفت: « هزینه‌ های درمان ناباوری باید با حمایت بیمه پرداخت شود اما بیمه باید بداند این خدمات کجا، با چه هزینه ‌ای و برای چه کسی اجرا می ‌شود. امیدواریم تا آخر امسال این خدمات وارد پوشش بیمه شود. در این مورد تصمیم‌ گیرنده شورای عالی بیمه است.»
این در حالی است که سال گذشته پیشنهادی مبنی بر اختصاص این بودجه به بیمه‌ ها داده ‌شد ؛ پیشنهادی که با مخالف‌‌های وزارت بهداشت به نتیجه نرسید اما سرانجام امسال قرار شد تا کلیه هزینه ‌های درمانی ناباروران در بودجه ۱۴۰۰تحت پوشش بیمه قرار بگیرد. رئیس فراکسیون زنان مجلس طی توییتی از تصویب بیمه ناباروری در کمیسیون تلفیق خبر داد.