سیاست
افزایش تحریمهای خارجی در طی سالهای اخیر ضرورت به کارگیری ظرفیتهای داخلی برای مقابله با چالشهای ناشی از این فشارها را دوچندان کرده است. یکی از این ظرفیتها «دیپلماسی استانی» به ویژه در استان های مرزی است؛ ظرفیتی متشکل از پتانسیلهای اقتصادی و ضدتحریمی برای برون رفت از تنگناهای به جا مانده از گذشته و پارهای از سوءمدیریتها و مشکلات ساختاری. موقعیت جمهوری اسلامی ایران در منطقه خاورمیانه آن را به کشور راهبردی و ویژه از نظر ترانزیت کالا و تجارت زمینی و دریایی تبدیل کرده است؛ با این حال پارهای از موانع مانند نبود زیرساختهای لجستیکی، ازدحام گمرکهای کشور، موازیکاری دستگاههای اجرایی و فقدان ارتباط کارآمد میان آنها از جمله موانع بهرهبرداری از این ظرفیت و امکانات سرشار است. در راستای عبور از این موانع دولت چهاردهم از همان ماههای نخست، ابتکار «دیپلماسی استانی» را کلید زد و نشستهای آن نیز تاکنون در استانهای مختلف از جمله شیراز و مشهد برگزار شده است. برگزاری اولین نشست «دیپلماسی استانی» در شیراز که یکم خردادماه سال جاری همزمان با مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا صورت گرفت، از عزم جدی دولت چهاردهم برای استفاده از توانمندی های داخلی و ظرفیتهای منطقهمحور در کنار تعاملات جهانی حکایت میکند. سیدعباس عراقچی در نشست شیراز با بیان اینکه دیپلماسی اقتصادی شامل کار اقتصادی نمیشود، در توضیح وظایف وزارت امور خارجه در این زمینه گفت: «وظیفه معاونت اقتصادی و سفارتهای ما راهگشایی و حذف موانع است. یکی از موانع البته موانع تحریمهاست وظیفه وزارت امور خارجه این است که برای رفع تحریمها تلاش کند و این کاری است که الان هم در حال انجام آن هستیم ولی رفع موانع فقط مربوط به تحریم نیست و موانع دیگری هم وجود دارد که رفع آنها به تعبیر مقام معظم رهبری دست خودمان است. به رفع تحریم باید در مذاکره برسیم ولی خنثی کردن و دور زدن تحریم، وظیفه خودمان است. نمایندگیهای ما در خارج از کشور وظیفه دارند به شما کمک کنند که راههای غیرتحریمی را پیدا کنید و بتوانیم تحریمها را خنثی و بی اثر کنیم.» البته پیمودن این مسیر ضدتحریمی نیازمند همافزایی دولت و سایر قوا نیز میباشد و بر این اساس، ۱۳ آبانماه نشستی مشترک در دفتر رئیسجمهور با حضور رئیس مجلس و استانداران ۱۶ استان مرزی برگزار شد. مسعود پزشکیان یک روز پیش از این نشست در دیدار با استاندار و مجمع نمایندگان کرمان بر نقش بهرهبرداری از ظرفیتهای همسایگی در خنثی کردن تحریمها تاکید کرد و گفت: «اگر از ظرفیت همسایگان پرتعداد کشور به شکل مناسب بهره بگیریم، قطعا میتوانیم تحریمها را خنثی و حتی آنها را به فرصتهای جدی تقویت همکاریهای منطقهای و نیز تقویت انسجام کشورهای منطقه تبدیل کنیم.» در راستای بررسی بیشتر علل شکلگیری راهکار «دیپلماسی استانی» در دولت چهاردهم و تاثیر آن بر رونق اقتصادی کشور با عباس مقتدایی نایبرئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس و فداحسین مالکی یکی از اعضای این کمیسیون و نماینده استان مرزی سیستان و بلوچستان گفتگو کردهایم. آنچه درادامه میآید ماحصل این گفتگو است: تعداد بالای همسایگان ایران فرصتی برای ایجاد رونق اقتصادی است عباس مقتدایی در پاسخ به پرسشی درباره اهمیت «دیپلماسی استانی» در شرایط فعلی کشور گفـت: ایران با داشتن ۱۵ همسایه جزء معدود کشورهایی است که از همجواری با این تعداد از همسایگان بهرهمند شده است. تعداد بالای همسایگان این فرصت را در اختیار کشور و استانهای مرزی قرار میدهد تا بتوانند از این ظرفیت در کنار سایر توانمندیها ملی برای رونق اقتصادی بهرهگیری کنند. علاوه بر این ایران، هم از نظر قرار گرفتن در موقعیت جغرافیای سیاسی و هم از جهت ارتباط با کریدورهای مختلف فعال بینالمللی میتواند بر همسایگانش اثر بگذارد که این امر از اهمیت ویژهای در چارچوب منافع ملی برخوردار است. نایبرئیس دوم کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی در ادامه افزود: ایران از یک سو با آبهای آزاد در دریای عمان و خلیج فارس ارتباط دارد و از سوی دیگر در کنار دریای خزر قرار گرفته است. موقعیت کشورمان به گونهای است که میتوانیم ارتباطهای خود را در یک برنامهریزی دقیق نه تنها در آسیای میانه و قفقاز بلکه تا کنار دریای سیاه توسعه دهیم. بنابراین این موارد یک قابلیت بسیار ممتاز هستند که استفاده از آن میبایست در کوتاهترین زمان مورد بهرهبرداری واقعی قرار گیرد و زیرساختهای لازم آن اعم از جاده، ریل و نظایر آن مهیا شود. موقعیت کشورمان به گونهای است که میتوانیم ارتباطهای خود را در یک برنامهریزی دقیق نه تنها در آسیای میانه و قفقاز بلکه تا کنار دریای سیاه توسعه دهیم. وی با بیان اینکه اکنون همکاریهای ایران و روسیه میتواند در استانهای شمالی ایران به سرعت آثار خود را نشان دهد، اظهار داشت: علاوه بر روسیه، همکاری ایران با کشورهای آسیای میانه نه تنها در استانهای شمالی مانند خراسان یا گلستان بلکه میتواند در ارتقای وضعیت استانهای جنوبی کشور هم موثر باشد. علاوه بر این کریدور جنوب - شمال ایران که میتواند کشورهایی نظیر پاکستان، هند، چین را به شمال ایران و کشورهای آسیای میانه متصل کند، جایگاهی را پدید میآورد که استانهای مجاور این کشورها از طریق دریا و خشکی بتوانند بهرهمندیهای حداکثری برای «منافع ملی» را ایجاد کنند. نماینده مردم اصفهان در مجلس شورای اسلامی با تاکید بر اینکه وزارت امور خارجه و سایر وزارت خانههایی که مرتبط با «دیپلماسی استانی» هستند، علاوه بر تلاشهای قبلی باید اقدامات مضاعفی را برای به حداکثر رساندن بهره وریها از «دیپلماسی استانی» انجام دهد، گفت: در شرایط اقتصادی که کشور با آن مواجه است، وزارتخارجه در کانون توجه است و میتواند از طریق «دیپلماسی استانی» کمک کند تا نه تنها تحریمها را دور بزنیم بلکه شرایط ویژهای برای خلق ثروت از طریق ظرفیت استانی پدید آوریم. نایبرئیس دوم کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در واکنش به انتقادهایی مبنی بر اینکه چرا در دورهای که کشور در کشاکش حوادث متعدد بینالملی است، «دیپلماسی استانی» برای وزارت امور خارجه اولویت دارد؟ گفت: شرارتهای آمریکا نه تنها به تحریم بلکه به سایر بخشها نظیر تروریسم دولتی نیز سرایت کرده است. اکنون آمریکا روابط خوبی با کشورهای شمالی از جمله روسیه ندارد ، در غرب آسیا دائما به دنبال فتنهگری است و فشار بر کشورهای منطقه را در کانون توجه خود دارند. «دیپلماسی همسایگی» یا «دیپلماسی استانی» عامل وحدت منطقهای و تلاش مضاعف برای برون رفت از یکجانبهگرایی است. وی در ادامه افزود: «دیپلماسی همسایگی» یا «دیپلماسی استانی» عامل وحدت منطقهای و تلاش مضاعف برای برون رفت از یکجانبهگرایی است. اتفاقا فرصت مغتنمی پدید آمده است تا بتوانیم از ظرفیت استانهای کشور برای همکاریهای بینالمللی استفاده کنیم. به این نکته نیز توجه داشته باشید که در برخی موارد یک استان ایران به اندازه یک کشور مستقل، وسعت و جمعیت دارد؛ بنابراین ما ابرکشور منطقه محسوب میشویم و همین امر میتواند زمینه فعالیتهای استانی را مخصوصا اکنون که آمریکا و اروپا در اوج قدرت نیستند، مضاعف کند. ایران در سالهای اخیر اثبات کردهاست که به عنوان یک کشور مقتدر و سازنده امنیت فعالیت میکند و میتواند از «دیپلماسی استانی» برای همکاریهای گسترده با همسایگان و حتی همکاریهای اداری و مبادلات متعدد بهره بگیرد. بهرهمندی از ظرفیتهای استانی یکی از مولفههای شکوفایی اقتصاد کشورهای توسعه یافته است فدا حسین مالکی با بیان اینکه ایران برغم برخورداری از مرز آبی و خشکی با همسایگان متعدد تاکنون نتوانسته به خوبی از ظرفیت همسایگی خود استفاده کند، گفت: بهرهمندی از ظرفیتهای استانی یکی از مولفههای شکوفایی اقتصاد کشورهای توسعه یافته است. در راستای استفاده از قابلیتهای پنهان استانهای کشور بویژه استانهای مرزی، وزارت امور خارجه دولت چهاردهم مجموعه اقداماتی را آغاز کرده است که کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی نیز با جدیت آنها را پیگیری میکند. نماینده مردم سیستان و بلوچستان در مجلس شورای اسلامی با تاکید بر تاثیر مثبت «دیپلماسی استانی» بر رشد صادرات و واردات در استانهای مرزی کشور اظهار داشت: اگر بتوانیم از ظرفیتهای همجواری ۱۶ استان ایران با ۱۵ کشور منطقه استفاده کنیم، به راحتی میتوانیم بسیاری از موانع رونق اقتصادی کشور را برطرف کنیم تا دشواریهایی که به علت تحریم یا ضعفهای مدیریتی بوجود آمده خارج شویم. به زودی نیز نشست «دیپلماسی استانی» در چابهار برگزار خواهد شد که امیدواریم نتایج مثمر ثمری برای استان سیستان و بلوچستان و کل کشور داشته باشد. بروکراسی اداری باید در پایانههای مرزی و سایر دستگاههای اجرایی مرتبط به منظور تسهیل در صادرات و واردات برطرف شود. عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی کشور در پاسخ به این پرسش که چه موانعی تاکنون مانع استفاده مطلوب از ظرفیت «دیپلماسی استانی» شده است؟ اظهار داشت: بروکراسی اداری بویژه در مرزها یکی از این موانع است و باید در گمرک، پایانههای مرزی و سایر دستگاههای اجرایی مرتبط به منظور تسهیل در صادرات و واردات این مانع برطرف شود. در این چارچوب از مسئولین اقتصادی کشور خواستهایم تا به عنوان مثال «ثبت سفارشها» را حذف کنند زیرا همین این عامل نه تنها مانع روانسازی تجارت خارجی است بلکه مولد رانت و فساد نیز میباشد. در برابر حساسیت منتقدان میتوان «دیپلماسی همسایگی» را جایگزین «دیپلماسی استانی» کرد مالکی در واکنش به انتقاداتی که در زمینه «دیپلماسی استانی» به وزارت امور خارجه میشود، گفت: ممکن است برخی افراد در زمینه به کارگیری اصطلاح «دیپلماسی استانی» حساسیت داشته باشند بنابراین میتوان اصطلاح «دیپلماسی همسایگی» را جایگزین آن کرد. البته این مجموعه اقدامات چه «دیپلماسی استانی» چه «دیپلماسی همسایگی» نامیده شوند، جزو وظایف دولت هستند و وزارتخانههای خارجه، صمت، جهاد و کشاورزی، اقتصاد و دارایی، استانداریها باید در هماهنگی با یکدیگر آن را پیش ببرند. عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در پایان گفت: منتقدان «دیپلماسی استانی» تصور میکنند وزارت امور خارجه باید صرفا در مسئله مذاکرات محدود شود، در حالیکه مذاکرات بین المللی بخشی از وظایف این وزارتخانه است و به هر طریقی که مصلحت نظام باشد، پیگیری میشود اما مذاکره باعث نمیشود از ظرفیتهای داخلی برای رفع مشکلات استفاده نکنیم.