رسانه و بحران های اجتماعی

 شاهد مرادیان- امروزه یکی از مولفه های اساسی در مراحل مختلف بحران، نقش مهم رسانه ها می باشد. رسانه ها به دلیل توانایی در جهت دهی به افکار عمومی، نقش اساسی در مراحل مختلف بحران ایفا می کنند. نقش دوگانه رسانه ها در بحران زایی و بحران زدایی، برجسته کردن و کوچک نشان دادن،  القای امید و یا ناامیدی و...برای همگان واضح است. در این میان، عوامل بسیاری در این قضیه دخیل هستند؛ این عوامل باعث می شوند رسانه ها در بحران کارکردهای متفاوت داشته باشند. رسانه‌ها به دلیل توانایی در جهت‌دهی به افکار عمومی، نقش اساسی در مراحل مختلف بحران ایفا می‌کند. نقش دوگانه رسانه‌ها در بحران‌زایی و بحران‌زدایی، برجسته‌سازی و کوچک‌نمایی، امیدزایی و امیدزدایی و… دست کم بر صاحب‌نظران این عرصه، پوشیده نیست. اما به نظر می‌رسد در کشور ما، تاکنون از ابزار رسانه و ظرفیت استثنایی آن برای مدیریت آن‌ها به خوبی استفاده نشده است. عوامل بسیاری در این ماجرا دخیل هستند؛ این عوامل باعث می‌شوند رسانه‌ها در بحران کارکردهای متفاوت داشته باشند. در این مقاله ضمن بررسی انواع مدیریت بحران و عوامل مؤثر بر کارکردهای رسانه در بحران، نتایج این پیمایش و راهکارهای پیشنهادی آمده است (.
هر یک از نقش های گوناگون رسانه های مدرن، در لحظاتی برای جامعه بسیار مهم و حتی گاهی سرنوشت ساز می شود . رسانه ها در هر لحظه در نقش های گوناگون – از جمله نقش اطلاع رسانی ـ خود ظاهر می شوند، اما در هنگام حوادث و وقایع مهم، بعضی از این نقش ها برجستگی بیشتری پیدا می کنند.
بحران های سیاسی ـ اجتماعی، و یا بحران های ناشی از بلایای طبیعی از جمله لحظاتی است که رسانه های جمعی نقش های خود ـ از جمله نقش های اطلاع رسانی و آموزشی را – جهت بیان خبر، نه تنها به خوبی ایفـــا می کنند، بلکه حتی باید بتواند ایفای این نقش را در لحظاتی از عمر این رسانه، تاریخی و به یادماندنی نمایند . از این جهت مدیران و کارگزاران رسانه ها برای اینکه بتوانند، وظیفه خود را در بحران ها به خوبی ایفا کنند، لازم است درک درستی از مسائل زیر داشته باشند:
ـ آشنایی با چیستی و نوع بحران و آثار و عوارض آن؛
ـ ضرورت های جامعه و مخاطبان، قبل، حین و بعد از بحران؛
ـ درک صحیح ازنوع رسانه و ظرفیت های آن برای ایفای صحیح نقش مورد انتظار .
امروزه، کمتر کسی پیدا می شود که با رسانه های اجتماعی سر و کار نداشته باشد یا اگر هم، در ارتباط مستقیم با این رسانه ها نباشد حداقل با کارکرد و سایر موارد مربوط به این رسانه ها آشناست. هیچ ربطی هم به سن و سال، میزان تحصیلات، سطح فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی افراد ندارد و به نوعی این رسانه ها بصورت فراگیر مورد استفاده عموم قرار می گیرند و یا به عبارتی ساده تر، تمام اقشار مردم را وابسته خود کرده اند. حال در چنین شرایطی این سوال پیش می آید که
با توجه به فراگیر شدن این رسانه ها در جوامع امروزی و حضور فعال بسیاری از افراد در رسانه های اجتماعی، چه استفاده مثبتی می توان از این رسانه ها کرد تا بخشی از نیازهای جامعه برطرف گردد؟
رسانه‌ها نقش مهمی در تقویت تاب‌آوری اجتماعی ایفا می‌کنند. با اطلاع‌رسانی صحیح و به‌هنگام، آنها به مردم کمک می‌کنند تا از شرایط موجود آگاه باشند و با درک بهتر از بحران‌ها، بتوانند تصمیمات بهتری بگیرند. همچنین، رسانه‌ها با ایجاد حس همبستگی در جامعه، افراد را تشویق به همکاری و حمایت از یکدیگر می‌کنند.
این حس همبستگی در شرایط بحران، به افزایش توانایی جامعه برای مقابله با چالش‌ها کمک می‌کند.رسانه‌ها همچنین با ترویج راهکارهای مقابله با بحران و نقد سیاست‌های موجود، به جامعه کمک می‌کنند تا از تجارب گذشته درس بگیرد و به سمت راه حل‌های بهتر حرکت کند. نقد سیاست‌ها و ارائه پیشنهادات سازنده، به مسئولان کمک می‌کند تا سیاست‌های خود را اصلاح کنند و در نتیجه، تاب‌آوری اجتماعی جامعه افزایش می‌یابد.
با این رویکرد، رسانه‌ها نه تنها به عنوان منبع اطلاعاتی، بلکه به عنوان یک ابزار قدرتمند برای تقویت توانایی‌های اجتماعی عمل می‌کنند.رسانه‌ها با ارائه اطلاعات دقیق و به‌موقع، سطح آگاهی عمومی را در مورد خطرات احتمالی و راه‌های مقابله با آن‌ها افزایش می‌دهند.