ایران در جست‌وجوی جایگاه در نظم نوین جهانی

 نزدیک به هفتاد روز پس از تقلای رژیم صهیونیستی و آمریکا برای تغییرات بنیادی در ایران یا به اصطلاح «regime change»، مسعود پزشکیان رئیس‌جمهور جمهوری اسلامی ایران، در کنار سران عضو شانگهای ایستاد و عکس یادگاری گرفت و گرچه این ایستادن نتیجه تام و تمام اتکا به توان داخلی بود و در پی تجاوز تل‌آویو، بیش از هزار نفر از مردم ایران به شهادت رسیدند اما بیش از هر نشانه دیگری، حکایت از تغییر معادلات قدرت در جهان داشت و نشان داد:
الف) تهران بازیگری ضعیف در غرب آسیا نیست: آنچه به اعتقاد تحلیلگران، تنهایی استراتژیک ایران در طول قرن‌ها توصیف شده در جنگ ۱۲ روزه علیه کشور هم خود را نشان داد و تهران در دفاع از تمامیت خود، تنها بر داشته‌های خود تکیه کرد اما هیمن تکیه ظرفیت قابل قبول ایران را با وجود چهل سال تحریم نظامی و اقتصادی نشان داد.
ب) رژیم اسرائیل بازیگری قوی در غرب آسیا نیست: شواهد و اظهاراتی که در دو ماه گذشته در رسانه‌ها انعکاس یافت و از زبان مقامات ایران به صراحت و از سوی مقامات تل‌آویو و واشنگتن به مضمون گفته شد، این بود که هدف اصلی رژیم اسرائیل نه تاسیسات هسته‌ای و موشکی ایران که نظامی سیاسی مستقر در کشور بود. هدفی که بر اساس برنامه‌ریزی‌های افسران صهیونیستی قرار بود روز سوم جنگ محقق شده و جشن سرنگونی برگزار شود! ایده‌ای که بیش از هر موضوع دیگری نشان‌دهنده عدم شناخت کافی درباره مردم، نیروهای نظامی، سیستم حکمرانی و جامعه امروز ایران بود. رژیمی که صاحب بزرگترین زرادخانه هسته‌ای منطقه بود و آمریکا برای آن ارتشی قدرتمند ساخته بود و در ۱۲ روز جنگ از هیچگونه حمایت نظامی و سیاسی دریغ نکرده بود، پس از ۱۲ روز جنگ، بی‌آنکه به اهداف اعلامی خود دست‌ یابد درخواست آتش بس داد و آمریکا هم بلافاصله از آن استقبال و حمایت کرد.
پ) تردید در اثربخشی تحریم‌ها و تهدیدها: پایان یافتن جنگ نظامی علیه ایران، تداوم جنگ اقتصادی و تشدید تحریم‌ها و تهدیدها بوده است. اروپا در مدت دو ماه گذشته برای عبور از تمام ناکامی‌های بین‌المللی و داخلی به ابزاری از برجام متوسل شده است که قرار بود به عنوان مسیری برای حل اختلافات باشد. اهرم اسنپ‌بک درحالی از سوی فرانسه، آلمان و انگلیس علیه ایران به کار افتاده که این سه کشور سال‌ها پیش از این و با خروج آمریکا از برجام، به این توافق بی‌توجه شدند و عملا هیچ اقدامی در راستای عمل به تعهدات خود انجام ندادند. در حال حاضر ایران با تحریم‌های شدیدی از سوی آمریکا روبروست اما کشورهای عضو شانگهای در طول سال‌های گذشته گزینه‌های قابل قبولی برای کاستن از بار این تحریم‌ها بوده‌اند و چین به ویژه از مهمترین شرکای اقتصادی ایران به شمار می‌رود.
حضور رئیس‌جمهور ایران در نشست سران شانگهای به عنوان یکی از سازمان‌های امنیتی-اقتصادی، در مقطعی که احتمال افزایش تحریم‌ها وجود دارد؛ از یک سو راهگشایی تهران برای عبور از شرایط موجود است و از سوی دیگر نوعی هشدار به اروپا و غرب درباره اثربخشی تحریم‌ها. آنچه از مجموع سخنان مقامات کشورهای حاضر در اجلاس شانگهای درباره ایران هم قابل برداشت است، حمایت آن‌ها از تهران در برابر غرب است. حمایتی که به نوعی متضمن منافع و دیدگاه‌های آن‌ها و همراستا با هدف عبور از یکجانبه‌گرایی است.
ژئوپلتیک ایران، امکان سرمایه‌گذاری‌های چین در کشور و در قالب طرح‌هایی مانند «کمربند و جاده» فراهم می‌سازد که بیش از انتفاع اقتصادی، پروژه انزوای جغرافیایی ایران را زیر سوال می‌برد. منابع عظیم نفتی هم برای اعضای شانگهای به عنوان قدرت‌های در حال توسعه، مزیت غیرقابل چشم‌پوشی است. طرح ایده‌هایی چون تسویه با ارزهای ملی و نیز افزایش نقش و سهم «یوآن» چین در تعاملات اقتصادی که یکی از برنامه‌های نشست ۲۰۲۵، بود به توسعه معاملات غیر دلاری کمک خواهد کرد و این برای ایران که با محدودیت‌های دلاری مواجه است، بسیار مهم ارزیابی می‌شود.
بانک توسعهٔ شانگهای، پلتفرم انرژی، و همکاری‌های امنیتی–اطلاعاتی و دیگر پیشنهادات اقتصادی ارائه شده در نشست اخیر همه مسیرهایی تازه برای کاستن از بار تحریم‌های غرب علیه کشورهای شانگهای به ویژه ایران است.
رئیس‌جمهور چین در گفت‌وگو با همتای ایرانی، جمهوری اسلامی ایران را شریک راهبردی چین دانست و گفت: باید برای تقویت سازمان همکاری شانگهای در راستای مقابله با یکجانبه‌گرایی با یکدیگر به طور جدی همکاری کنیم. در طی سال‌های اخیر، با وجود تحریم‌های آمریکا و کشورهای غربی، زمینه تداوم همکاری‌ها را ایجاد کرده‌ایم و در حال حاضر نیز آماده‌ایم به صورت برد-برد روابط خود را در همه زمینه‌ها به ویژه در عرصه مواصلاتی گسترش دهیم.
«ولادیمیر پوتین» رئیس‌جمهور روسیه هم در دیدار با همتای ایرانی خود تاکید کرد: روند روابط میان دو کشور به ویژه با امضا و اجرایی شدن معاهده جامع بلندمدت فیمابین، واقعا دوستانه و رو به گسترش است. تداوم اجرای موافقت‌نامه تجارت آزاد میان ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا، نقش قابل توجهی در افزایش بیش از پیش حجم همکاری‌های میان ایران و روسیه خواهد داشت.
«رجب طیب اردوغان» رئیس جمهور ترکیه تصریح کرد که فعال شدن مکانیسم ماشه هیچ نفعی ندارد و کاملا غیرسازنده است.
در نهایت جمهوری اسلامی ایران در مقطع امروز با دو واقعیت در روابط با جهان روبروست؛ غربی که مدام در حال تهدید و تحریم و حمله است و شرقی که راه را برای همکاری باز گذاشته است.
این مواضع در دیگر دیدارهای رئیس‌جمهور و مهمتر از آن در بیانیه پایانی اجلاس سران شانگهای هم تکرار شد. در این بیانیه کشورهای عضو این سازمان حملات رژیم اسرائیل و آمریکا به تاسیسات هسته‌ای ایران را محکوم و اعلام کردند که این حملات تعرض به ایران به‌شمار می‌رود. آنها چنین اقداماتی علیه تأسیسات غیرنظامی، ازجمله زیرساخت‌های هسته‌ای ـ انرژی، که به کشته‌شدن غیرنظامیان منجر شد، را نقض آشکار اصول و موازین حقوق بین‌الملل و منشور سازمان ملل متحد و تعرض به حاکمیت جمهوری اسلامی ایران دانسته و تاکید کردند که این اقدامات به امنیت منطقه‌ای و بین‌المللی آسیب وارد کرده و پیامدهای جدی برای صلح و ثبات جهانی در پی دارد.
در نهایت جمهوری اسلامی ایران در مقطع امروز با دو واقعیت در روابط با جهان روبروست؛ غربی که مدام در حال تهدید و تحریم و حمله است و شرقی که راه را برای همکاری باز گذاشته است. گرچه در جهان امروز تعاریف سنتی از دوستی و اتحاد با کشورها دچار تغییرات بنیادین شده و همه سرزمین‌ها در تلاش هستند تا فرمولی متوازن بر اساس منافع در روابط با جهان به کار گیرند، اما عقل سلیم در هر نظم مستقر سیاسی، نزدیکی به گروه دوم را در شرایط فعلی منطقی‌ نشان می‌دهد.
تهران در دکترین سیاست خارجی خود و در راستای منافع ملی تعریف شده، ارتباط با همه کشورهای جهان را مهم ارزیابی می‌کند اما به نظر می‌رسد غرب آگاهانه و عامدانه تلاش می کند؛ شرق را در دیدگاه جمهوری اسلامی ایران مهمتر نشان دهد. با این حال تهران در طول سال‌های گذشته نشان داده است که در برابر هر رویکردی از سوی غرب، رویکردی متناسب اتخاذ می‌کند؛ تعهد، اعتماد نسبی و احترام به حقوق از سوی هر کشوری در جهان در رابطه با ایران، پاسخی از همان جنس را در پی خواهد داشت.