گزارش
حمیرا مجابی - محافل سیاسی در حالی برای انتخابات ۱۴۰۰ آماده می‌شوند که کشور با یک بحران کم‌سابقه اقتصادی روبه‌رو است. برخی از شخصیت‌ها و جریان‌های اصولگرا معتقدند یک چهره نظامی می‌تواند با روحیه جهادی و کاریزمای نظامی‌اش ورق را برای کشور برگرداند. تحرکات سیاسی برای انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۴۰۰ کم و بیش در جریان است، اصولگرایان در هفته‌های اخیر تمایل خود را به انتخاب یک رییس‌جمهور نظامی نشان می‌دهند. در میان نامزدهای مورد بحث برای انتخابات نیز نام چند چهره نظامی به طور جدی مطرح است. سردار حسین دهقان، وزیر سابق دفاع در دولت دهم، از فرماندهان سپاه پاسداران و مشاور رهبر معظم انقلاب گفته است که در انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰ نامزد خواهد شد. پیش از این رسانه‌ها از او به عنوان یکی از نامزدهای احتمالی انتخابات سال آینده نام برده بودند. دهقان ضمن تایید این خبر گفت: «با قدرت خواهم آمد و معتقدم باید مردم را از این وضعیت فعلی نجات داد.» سردار دهقان که از فرماندهان ارشد سپاه پاسداران در سال‌های گذشته به شمار می‌رود سابقه ریاست بنیاد شهید، فرماندهی نیروی هوایی سپاه پاسداران، جانشین رئیس ستاد مشترک سپاه پاسداران و قائم مقامی وزیر دفاع را در دوره‌های مختلف در کارنامه خود دارد. او نخستین فردی است که رسما برای انتخابات ریاست جمهوری سال آینده اعلام نامزدی کرده است. ورود سردار دهقان به عرصه انتخابات در شرایطی است که به نظر می‌رسد بخش قدرتمندی از جریان اصولگرا هم تمایل دارند برنده انتخابات ۱۴۰۰ یک چهره نظامی باشد. البته به نظر نمی‌رسد اصولگرایان از حامیان سردار دهقان باشند، او چهره‌ای میانه‌رو است و بیشتر به اعتدالگرایان نزدیک است. حسام‌الدین آشنا، رئیس مرکز بررسی‌های استراتژیک و مشاور روحانی چندی پیش در گفت‌وگو با اندیشه پویا درباره سردار دهقان گفته بود: «ایشان هم مدیر بسیار توانمندی است و اقتداری کاریزماتیک دارد و از توان تعامل با رهبری و قوای دیگر و نیروهای مسلح هم برخوردار است و معطوف به حل مسئله کار می‌کند.» نقطه ضعف مهم حسین دهقان در اینجاست که او چهره‌ای کمتر شناخته‌شده است. آشنا هم به ناآشنا‌بودن سردار دهقان اشاره کرده و گفته است: «مشکل ایشان هم ارتباط با مردم است، اما در قالب رئیس بنیاد شهید نشان دادند که می‌توانند تلاش‌های موفقی داشته باشند... مردم هنوز آقای دهقان را ندیده‌اند. ممکن است آقای دهقان را که در انتخابات می‌بینند، بپسندند. همان‌طور که آقای روحانی را ندیده بودند، اما وقتی او را در انتخابات دیدند، پسندیدند.» شانس نامزدی کدام چهره نظامی در انتخابات ۱۴۰۰ بیشتر است؟ عضو حزب موتلفه اسلامی درباره نامزدهای نظامی اصولگرایان برای انتخابات گفت: «چهره‌های نظامی آنچنان غالب نیستند چراکه چهره‌های غیرنظامی هم تعدادشان کم نیست و به هر حال حدود ۱۵ نفر کاندیدایی که مطرح هستند، شاید ۵ نفر نظامی هستند.» یک‌سوم کاندیداهای ریاست‌جمهوری اصولگرایان را نظامیان تشکیل می‌دهند. حمیدرضا ترقی، عضو حزب موتلفه اسلامی اخیرا در پاسخ به این پرسش که چرا اغلب کاندیداهای اصولگرایان نظامیان هستند، توضیح داده که «چهره‌های نظامی آنچنان غالب نیستند چراکه چهره‌های غیرنظامی هم تعدادشان کم نیست و به هر حال حدود ۱۵ نفر کاندیدایی که مطرح هستند، شاید ۵ نفر نظامی هستند. این موضوع هم به شرایط کشور بستگی دارد که یک بخشی از آن برمی‌گردد به انتخابات امریکا که چه شرایطی ما در منطقه و جهان پیدا می‌کنیم و طرف‌مان چه کسی است. از این‌رو اینها همه بر تصمیم‌گیری‌های آینده تاثیر قابل‌توجهی دارد.» ترقی در بخش دیگری از این گفت‌وگو البته رد کرده که بیشتر کاندیداهای اصولگرایان را چهره‌های نظامی تشکیل می‌دهند اما تشریح کرده «به هر حال لازم است نامزدها، از جریان‌های مختلف اصولگرا و از چهره‌های متنوع مطرح شوند تا جامعه با چهره و مواضع آنها به مرور آشنا شود اما طبیعتا، تصمیم‌گیری در نهایت بر اساس اقتضائات شرایط سیاسی کشور و همچنین ویژگی‌ها و مختصاتی که دولت جوان انقلابی و حزب‌اللهی که مورد نظر مقام معظم رهبری است، خواهد بود. بنابراین این یک ضرورتی است که مشخص شود، ما چهره‌های متنوعی داریم.» مجموعه اظهارات ترقی نشان می‌دهد که شرایط و اوضاع و احوال داخلی و بین‌المللی آنها را به تصمیم می‌رساند که گزینه رییس‌جمهوری نظامی که یکی از هم‌طیفان خودشان یکی، دو سال پیش حرف آن را پیش کشید، گزینه مناسبی برای سال ۱۴۰۰ است یا نه. واکنش‌ها به ورود نظامیان به پاستور گفت‌وگوی چند روز پیش سردار محمداسماعیل کوثری که گفته بود «مگر نظامی‌ها چه کار کرده‌اند که مردم را می‌ترسانیم؟» دوباره بازار انتخابات و حضور نظامیان در پاستور را داغ کرد. البته سؤال سردار که روزی لباس نظامی را درآورد و با رفتن به مجلس به جمع کت‌وشلوار پوشان وارد شده بود، بدون پاسخ نماند. علی مطهری گفت: «رئیس‌جمهور نظامی یعنی در مملکت قحط‌الرجال است» اسماعیل کوثری که از حضور نظامیان در قامت رئیس‌جمهور دفاع می‌کند، در دوران جنگ و بعد از آن فرماندهی لشکر ۲۷ محمد رسول‌الله را بر عهده داشت و در مجلس هشتم و نهم نماینده تهران در مجلس بود. از سال ۹۶ به جمع نظامیان بازگشت و جانشین فرمانده قرارگاه ثارالله شد و چندی پیش جای خود را به سردار حسین نجات داد. او درباره بحث حضور نظامیان در انتخابات ۱۴۰۰ این‌گونه گفته: «من نمی‌دانم چرا بعضی‌ها می‌خواهند جنگ روانی راه بیندازند و بگویند نظامی! منظور آنها بچه‌های سپاه است. بچه‌های سپاه قبل از اینکه به سپاه بیایند، سیاسی بودند و مبارزه می‌کردند، برای همین براساس تکلیف الهی که حضرت امام فرمودند جنگ در اولویت است، خیلی از این بچه‌ها دانشگاه‌های خود را رها کردند و لباس سپاه به تن کردند تا پای انقلاب و دشمنی که تجاوز کرده بود، بایستند. مگر آنها گناه کردند که در سخت‌ترین شرایط مسئولیت پذیرفتند؟». فکر نمی‌کنم کاندیدای نظامی رأی بیاورد علی مطهری در واکنش به این سخنان گفته که فکر نمی‌کند ریاست‌جمهوری نظامیان مورد اقبال مردم باشد و مردم هم از این موضوع استقبال نمی‌کنند. او درباره عدم اقبال مردم به نظامیان، گفته: «دلیلش روشن است؛ یک نظامی کارش نظامی‌گری است، کارش ورود در عالم سیاست نیست. هرکسی باید کار خود را انجام دهد. تداخل مسئولیت‌ها در یکدیگر به صلاح کشور نیست. علاوه بر این تمرکز قدرت نظامی، سیاسی، اقتصادی و رسانه‌ای در یک فرد به وجود می‌آید و تمرکز قدرت معمولا موجب استبداد و فساد خواهد شد». سردار کوثری نظامیان را با سیاست‌مداران مقایسه کرده و گفته بود: «الان آن سیاسیونی که ۴۰ سال مسئولیت بر عهده گرفتند، چه کار کردند؟ ما باید اینها را با هم مقایسه کنیم، نه اینکه فقط مردم را بترسانیم و از واژه نظامی استفاده کنیم. این مسائل، مسائل انحرافی است که می‌گویند مثلا نظامی‌ها فلان‌طور هستند؛ چون آنها ترس از این دارند که نظامی‌ها با فداکاری‌های‌شان بین مردم محبوب‌تر شوند. اینها از این می‌ترسند که نظامی‌ها مسئولیت بگیرند و کار را دنبال کنند و مقابل دشمن محکم‌تر بایستند». اما علی مطهری گفته: «این مطلب یک جنگ روانی نیست؛ بلکه مخالفان رئیس‌جمهورشدن نظامیان مصلحت کشور را در نظر می‌گیرند. اینکه ما یک رئیس‌جمهور نظامی داشته باشیم، به معنی قحط‌الرجال است و اینکه ما نیروی غیرنظامی در حد ریاست‌جمهوری نداریم و مجبور شده‌ایم از میان نظامی‌ها رئیس‌جمهور انتخاب کنیم. این به صلاح کشور نیست. نظامی‌ها باید کار خود را انجام دهند و همان‌طور که امام (ره) فرمودند آنها نباید وارد سیاست شوند؛ چون این کار باعث اختلاف در میان نیروهای مسلح می‌شود؛ همان‌طورکه از ورود به اقتصاد منع شده‌اند. به طور کلی نظامی‌ها باید از ورود به سیاست و اقتصاد به معنی بنگاه‌داری پرهیز کنند». رئیس‌جمهور نظامی، تداعی‌کننده پاکستان و ترکیه است سردار کوثری درباره منع قانونی حضور نظامیان در سیاست این‌گونه گفته بود: «قانون این را می‌گوید که نظامی‌ها (چه سپاه و چه ارتش) در گروه یا حزب یا جریان سیاسی‌ای که برای تعداد محدودی است، وارد نشوند و منافع آنها را دنبال نکنند؛ ولی در عالم سیاست و کلان نظام اصلا مشکلی نیست که ورود کنند». علی مطهری نیز پاسخ او را این‌گونه داد: «من معتقدم اگر یک فرد نظامی بخواهد کاندیدای ریاست‌جمهوری بشود، باید پیش از آن از سپاه یا ارتش خارج شود و عضو رسمی نیروهای مسلح نباشد. دراین‌صورت می‌تواند اعلام کاندیداتوری کند؛ اما اگر درحالی‌که عضو رسمی نیروهای مسلح است، کاندیدای ریاست‌جمهوری شود و رأی بیاورد، اینکه ما رئیس‌جمهور نظامی داشته باشیم، صورت خوشی برای کشور ندارد. حکومت‌های گذشته ترکیه و پاکستان را تداعی می‌کند که آنها با زحمت زیاد توانستند از سلطه نظامی‌ها خارج شوند. با توجه به این مطلب باید گفت حضور نظامیان در عرصه سیاست به‌ویژه در منصب ریاست‌جمهوری به صلاح کشور نیست». نامزدهای نظامی باید از سپاه و ارتش خارج شوند علی مطهری همچنین درباره اینکه در قانون آمده که نامزدهای ریاست‌جمهوری باید از قبل استعفا بدهند، گفت: «این موضوع فرق دارد. در قانون آمده است که افراد باید چند ماه قبل، از شغل خود استعفا دهند؛ درحالی‌که این افراد همچنان عضو رسمی آن نهاد هستند. من می‌گویم یک نظامی که می‌خواهد کاندیدای ریاست‌جمهوری شود، باید از سپاه یا ارتش خارج شود و مانند یک فرد عادی خود را در معرض انتخاب قرار دهد، نه اینکه از سمت خود استعفا دهد؛ درحالی‌که هنوز نظامی است. این مانند مناصب دیگر می‌شود که افراد از سمت خود استعفا می‌دهند و اگر رأی نیاوردند، به شغل خود بازمی‌گردند. نظامی‌ها اگر تصمیم دارند وارد انتخابات شوند، باید به طور کلی از ارتش یا سپاه خارج شوند». او محسن رضایی، علی شمخانی و محمدباقر قالیباف را که به‌عنوان چهره‌های نظامی شناخته می‌شوند، مشمول این شرط قانون دانسته و گفته اگر می‌خواهند کاندیدا شوند، باید از سپاه یا ارتش خارج شوند. موافقان و مخالفان هرچند پیروزی جو بایدن در انتخابات آمریکا و رفتن دونالد ترامپ، احتمال نبرد نظامی در منطقه را کاهش داده است؛ اما اصولگرایان از حضور یک نظامی در پاستور بدشان نمی‌آید و همیشه از آن استقبال کرده‌اند. سه سال پیش محمدعلی پورمختار، نماینده مجلس‌های نهم و دهم نخستین فردی بود که گفت اگر یک نظامی رئیس‌جمهور شود، حتما می‌تواند کشور را از مشکلات نجات بدهد. مالک شریعتی، نماینده این روزهای تهران نیز پیش از انتخابات آمریکا و به مناسبت هفته دفاع مقدس در توییتی نوشته بود: «امروز جنگ اقتصادی به‌مراتب پیچیده‌تر از جنگ نظامی ۴۰ سال قبل است. خون و آتش و گلوله ندارد؛ اما خون جگر، آتش‌فشان و ترکش بسیار. خانه‌ای ویران نمی‌کند؛ اما خانواده بسیار. پدرها را نمی‌کشد؛ اما غرور پدرها را بسیار. تحریم‌ها سال‌ها می‌مانند. دولت ۱۴۰۰ کابینه جنگ می‌خواهد». حسین الله‌کرم، دبیر کل سابق انصار حزب‌الله نیز چندی پیش گفته بود: «این جایگاه برجسته باید به دست فرد استراتژیک اداره شود و کسی با تخصص نظامی و امنیتی بیشتر از دیگران می‌تواند به‌عنوان محور مدیریت استراتژیک نقش‌آفرین باشد». ابراهیم فیاض، جامعه‌شناس و تحلیلگر اصولگرا هم از آمادگی جامعه برای پذیرش یک رئیس‌جمهور نظامی گفته بود؛ اما محمدصادق جوادی‌حصار، تحلیلگر اصلاح‌طلب در گفت‌وگو با روزنامه اعتماد اعلام کرد احتمال روی‌کارآمدن گزینه نظامی به‌عنوان رئیس‌جمهوری در شرایط بحرانی سیاسی و اجتماعی است که قوت پیدا می‌کند. سردار حسین علایی، فرمانده پیشین ستاد مشترک سپاه پاسداران اما به انتخاب نظامیان از زاویه‌ای دیگر نگاه کرده گفته بود: «معتقد هستم باید شرایطی را فراهم کرد تا مردم بتوانند آزادانه افراد مدنظر خود را انتخاب کنند. باید فضایی در کشور به وجود آورد تا همه کسانی که می‌خواهند رأی بدهند، با علاقه پای صندوق‌ها بیایند و به هرکس که دوست دارند و او را برای پیشرفت ایران مفید می‌دانند، رأی بدهند. از طرف دیگر همه کسانی که صلاحیت ریاست‌جمهوری را در خودشان احساس می‌کنند و منعی از نظر قانون اساسی ندارند، بتوانند کاندیدا شوند. دیگر فرقی ندارد که این فرد روحانی یا دانشگاهی یا پاسدار یا ارتشی یا کاسب یا دارای شغل آزاد باشد. مهم‌ترین مسئله این است که مردم زمانی که رئیس‌جمهور را انتخاب می‌کنند، بگویند ما خودمان او را بی‌واسطه انتخاب کرده‌ایم و بتوانند از عملکرد آن فرد در حین ریاست‌جمهوری سؤال کنند و او را پاسخ‌گو بدانند. آن فرد هم نتواند بگوید که دست من در سیاست داخلی و خارجی و قضائی بسته است. این مشکل را باید تصمیم‌گیرندگان و مسئولان عالی کشور حل کنند؛ و الا اینکه رئیس‌جمهور چه کسی یا چه نوع آدمی باشد، مسئله‌ای را حل نمی‌کند. مسئله اصلی، برگزاری انتخابات آزاد، رقابتی و سالم است». این 6 نفر شاید بیایند از میان افرادی که زمزمه حضورشان برای انتخابات ریاست‌جمهوری سال بعد شنیده می‌شود، نام چند نظامی دیروز و امروز نیز به چشم می‌خورد؛ «محسن رضایی»، فرمانده سابق سپاه که اکنون دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام است، «رستم قاسمی»، فرمانده سابق قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا و وزیر نفت دولت احمدی‌نژاد، «علی شمخانی» که زمانی فرمانده نیروی دریایی سپاه و ارتش و وزیر دفاع بود و اکنون دبیر شورای عالی امنیت ملی است، «حسین دهقان»، فرمانده سابق نیروی هوایی سپاه و وزیر دفاع دولت اول حسن روحانی و مشاور فعلی فرمانده کل قوا در صنایع دفاعی، "سردار سعید محمد"، فرمانده فعلی قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا و «محمدباقر قالیباف» فرمانده سابق نیروی هوایی سپاه و فرمانده سابق نیروی انتظامی.